Η ελληνική κυβέρνηση, μέσω του Υπουργείου Ανάπτυξης, ιδρύει μια νέα ανεξάρτητη αρχή για την προστασία του καταναλωτή, με στόχο την εποπτεία της αγοράς και την ενίσχυση των δικαιωμάτων των πολιτών. Η αρχή, που θα λειτουργήσει το 2026, θα προκύψει από τη συγχώνευση υφιστάμενων δομών και θα έχει διοικητική αυτονομία, παρόμοια με αυτήν της ΑΑΔΕ.
Αντλεί έμπνευση από τη σουηδική υπηρεσία Konsumentverket, εστιάζοντας στην εκπαίδευση των καταναλωτών και τη διαχείριση διαφορών, ενώ η χρηματοδότησή της θα προέρχεται από τον κρατικό προϋπολογισμό και άλλες πηγές. Η πρωτοβουλία στοχεύει στη δημιουργία ενός πιο διαφανούς και δίκαιου εμπορικού περιβάλλοντος, συνδυάζοντας την προστασία των καταναλωτών με τη συνεργασία επιχειρήσεων.
Διαβάστε αναλυτικά
Σε μια σημαντική θεσμική πρωτοβουλία για την πάταξη των φαινομένων κερδοσκοπίας προχωρά η ελληνική κυβέρνηση, με επικεφαλής το Υπουργείο Ανάπτυξης και την πλήρη υποστήριξη του Μεγάρου Μαξίμου, σχεδιάζοντας τη σύσταση μιας νέας ανεξάρτητης αρχής που θα έχει ως αντικείμενο την εποπτεία της αγοράς και την προστασία των δικαιωμάτων των καταναλωτών. Το νέο αυτό σχήμα, που προορίζεται να τεθεί σε λειτουργία εντός του 2026, φιλοδοξεί να επαναπροσδιορίσει τον τρόπο με τον οποίο το κράτος αλληλεπιδρά με τους πολίτες και τις επιχειρήσεις σε ζητήματα καθημερινής καταναλωτικής εμπειρίας.
Η σύσταση της Αρχής εμπνέεται από τη μακροχρόνια και επιτυχημένη λειτουργία του σουηδικού θεσμού Konsumentverket, ο οποίος από το 1973 αποτελεί πρότυπο δημόσιας παρέμβασης υπέρ των καταναλωτών, με βασικά χαρακτηριστικά του τη σαφήνεια των κανόνων, τη συνεργασία με τον επιχειρηματικό κόσμο και την καλλιέργεια συνείδησης και υπευθυνότητας και στις δύο πλευρές της αγοράς.
Σύμφωνα με τον σχεδιασμό που έχει ήδη οριστικοποιηθεί, η νέα ελληνική Αρχή δεν θα προκύψει από το μηδέν, αλλά μέσα από την ενοποίηση υπαρχόντων δομών. Ειδικότερα, προβλέπεται η συγχώνευση του Συνηγόρου του Καταναλωτή, υπηρεσιακών μονάδων της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου με σχετικές αρμοδιότητες, καθώς και της Διυπηρεσιακής Μονάδας Ελέγχου της Αγοράς (ΔΙΜΕΑ). Το νέο σχήμα θα έχει διοικητική και λειτουργική αυτονομία αντίστοιχη με αυτήν της ΑΑΔΕ (Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων), κάτι που θεωρείται κρίσιμο για τη διατήρηση της αξιοπιστίας και της ανεξαρτησίας του φορέα.
Η ηγεσία της Αρχής θα αποτελείται από έναν διοικητή και τρεις υποδιοικητές, οι οποίοι θα αναλαμβάνουν με πενταετή θητεία, πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης. Η στελέχωση θα γίνει μέσω μεταφοράς οργανικών θέσεων από τις συγχωνευόμενες υπηρεσίες, ενώ θα προκηρυχθούν και νέες θέσεις για επιστημονικούς συμβούλους και ειδικούς συνεργάτες.
Οι αρμοδιότητες της νέας αρχής θα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα: διαμεσολάβηση και επίλυση διαφορών μεταξύ πολιτών και επιχειρήσεων, διενέργεια ελέγχων και επιβολή κυρώσεων, διαμόρφωση πολιτικών και εισηγήσεων προς την πολιτεία και, γενικότερα, στήριξη των καταναλωτών και της ενίσχυσης της σχετικής κουλτούρας στην κοινωνία. Η δε χρηματοδότηση του φορέα θα προέρχεται από τον κρατικό προϋπολογισμό, ευρωπαϊκά προγράμματα, παράβολα, ενώ θα προβλέπεται και ποσοστό εσόδων από τα διοικητικά πρόστιμα που επιβάλλονται.
Το σουηδικό παράδειγμα ως σημείο αναφοράς
Η Konsumentverket, η Σουηδική Υπηρεσία Προστασίας του Καταναλωτή, αποτελεί έναν από τους πιο διακεκριμένους θεσμούς στην Ευρώπη για την εποπτεία της αγοράς και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των πολιτών στις συναλλαγές τους με επιχειρήσεις. Ιδρύθηκε το 1973 και εδρεύει στην πόλη Karlstad, με δύναμη περίπου 190 εργαζομένων, και υπάγεται διοικητικά στο Υπουργείο Οικονομικών της Σουηδίας, διατηρώντας ωστόσο σημαντική λειτουργική ανεξαρτησία.
Ο βασικός της ρόλος συνίσταται στην εποπτεία της εφαρμογής της νομοθεσίας που σχετίζεται με την προστασία των καταναλωτών, με ιδιαίτερη έμφαση στην καταπολέμηση παραπλανητικών διαφημίσεων, αθέμιτων όρων σε συμβάσεις, και στην ασφάλεια προϊόντων που κυκλοφορούν στην αγορά. Παράλληλα, η Υπηρεσία παρέχει ενημέρωση και καθοδήγηση προς τους πολίτες, μέσω ειδικών υπηρεσιών υποστήριξης, μεταξύ των οποίων και το ευρωπαϊκό κέντρο ECC Sweden για διασυνοριακές αγορές εντός Ε.Ε.
Η λειτουργία της Konsumentverket βασίζεται σε τρεις θεμελιώδεις πυλώνες: την προστασία του καταναλωτή (Konsumentskydd), την εκπαίδευση και ενημέρωση (Kunskap och konsumentstöd), και τη διοικητική υποστήριξη και στρατηγική διακυβέρνηση (Styrning och stöd). Η Υπηρεσία έχει τη δυνατότητα να επεμβαίνει τόσο προληπτικά όσο και κατασταλτικά: ερευνά καταγγελίες, ζητά διευκρινίσεις και συμμόρφωση από επιχειρήσεις και, εφόσον απαιτείται, κινεί νομικές διαδικασίες με τη συνεργασία του Εισαγγελέα ή του Εθνικού Συμβουλίου Επίλυσης Διαφορών (ARN).
Στο πεδίο της εκπαίδευσης και της ευαισθητοποίησης, η Konsumentverket ξεχωρίζει: παρέχει στους πολίτες χρήσιμες γνώσεις για την οικονομική διαχείριση της καθημερινότητας, τα δικαιώματά τους ως καταναλωτές, ταξιδιώτες ή χρήστες υπηρεσιών, καθώς και ενημέρωση για την ασφάλεια των προϊόντων. Εστιάζει ιδιαίτερα στην πρόληψη και στη συνεργασία με τον επιχειρηματικό κόσμο, επιδιώκοντας τη διαμόρφωση σαφών, κατανοητών και αμοιβαία αποδεκτών κανόνων, χωρίς την ανάγκη συνεχούς θέσπισης νέων νόμων. Όπως επισημαίνουν οι ίδιοι οι Σουηδοί αξιωματούχοι, στόχος είναι να προωθείται μια κουλτούρα διαλόγου και ευθύνης, όπου οι επιχειρήσεις δεσμεύονται σε αρχές που εξυπηρετούν και τις δύο πλευρές – καταναλωτές και επαγγελματίες.
Η αξιοπιστία και η αποτελεσματικότητα της Konsumentverket έχουν καταστήσει την υπηρεσία αυτή πρότυπο για αντίστοιχες πρωτοβουλίες και σε άλλες χώρες. Σε πολλές περιπτώσεις έχει παρέμβει σε θέματα αιχμής, όπως η προστασία των ανηλίκων από επιθετικές διαφημίσεις στα κοινωνικά δίκτυα, η παρακολούθηση των «loot boxes» σε ηλεκτρονικά παιχνίδια – θεωρώντας τα ενδεχομένως μορφή τυχερών παιγνίων – και η προώθηση της διαφάνειας στις συμβάσεις παρόχων υπηρεσιών.
Ο τρόπος λειτουργίας της Konsumentverket συνδυάζει τη θεσμική αυστηρότητα με την κοινωνική ευαισθησία. Σε μια χώρα όπου η εμπιστοσύνη στους θεσμούς είναι ιδιαίτερα υψηλή και το νομικό πλαίσιο λιγότερο περίπλοκο, η αρχή έχει καταφέρει να καθιερωθεί ως ένας οργανισμός κύρους που απολαμβάνει την εκτίμηση τόσο των καταναλωτών όσο και των ίδιων των επιχειρήσεων. Η προσέγγισή της δεν εστιάζει μόνο στην επιβολή κυρώσεων, αλλά και στην πρόληψη των συγκρούσεων μέσω της εκπαίδευσης, της σαφήνειας στους όρους συναλλαγών και της δημιουργίας αμοιβαίας εμπιστοσύνης.
Η Konsumentverket αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς μπορεί να λειτουργήσει στην πράξη μια δημόσια αρχή με αποστολή την ισορροπία ανάμεσα στην προστασία του καταναλωτή και στη βιώσιμη λειτουργία της αγοράς.
Η εμπειρία της Σουηδίας αποδεικνύει λοιπόν ότι η προστασία του καταναλωτή δεν σημαίνει μόνο κυρώσεις και ελέγχους, αλλά κυρίως οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης, κανόνων και παιδείας.