Το άρθρο αναλύει το πρόβλημα της παραοικονομίας στην Ελλάδα, όπου το αδήλωτο χρήμα φτάνει τα 50 δισ. ευρώ ετησίως, αντιπροσωπεύοντας το 20% της οικονομίας.
Η παραοικονομία οφείλεται κυρίως στην αυτοαπασχόληση και τη χρήση μετρητών, που διευκολύνουν τη φοροδιαφυγή. Παρά τις ψηφιακές μεταρρυθμίσεις που έχουν μειώσει το «κενό ΦΠΑ», το πρόβλημα παραμένει σημαντικό.
Η κυβέρνηση σχεδιάζει περαιτέρω μέτρα, όπως η επέκταση της ηλεκτρονικής τιμολόγησης και η χρήση τεχνητής νοημοσύνης, με στόχο τη μείωση της παραοικονομίας κάτω από το 15% του ΑΕΠ έως το 2027. Η αλλαγή νοοτροπίας των πολιτών θεωρείται επίσης απαραίτητη για την επίτευξη ενός πιο δίκαιου φορολογικού συστήματος.
Διαβάστε αναλυτικά
Μπορεί τα τελευταία χρόνια να έχουν γίνει αξιοσημείωτα βήματα όσον αφορά την πάταξη της φοροδιαφυγής, ωστόσο το αδήλωτο χρήμα που εξακολουθεί να κυκλοφορεί στην αγορά (το επονομαζόμενο «μαύρο χρήμα») εξακολουθεί να είναι σημαντικό, καθώς εκτιμάται πως φτάνει τα 45 με 50 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Πρόκειται για περίπου το 20% της συνολικής οικονομίας της χώρας. Με άλλα λόγια, το ένα στα πέντε ευρώ που παράγεται δεν φορολογείται. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται παραοικονομία και αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της ελληνικής οικονομίας εδώ και δεκαετίες. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, η Ελλάδα βρίσκεται σταθερά ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες με το υψηλότερο ποσοστό «μαύρης» οικονομικής δραστηριότητας. Ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι περίπου 17,6%, την ίδια ώρα που στη χώρα μας η παραοικονομία αγγίζει το 20,9%.
Το ποσό αυτό, που μένει εκτός φορολογικού συστήματος, δεν είναι προφανώς απλώς ένας αριθμός. Μεταφράζεται σε χρήματα που λείπουν από τις δημόσιες υπηρεσίες, τα νοσοκομεία, τα σχολεία, τις συντάξεις και τις κοινωνικές παροχές. Όπως τονίζουν από το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης, αν αυτά τα χρήματα δηλώνονταν κανονικά, το κράτος θα μπορούσε να μειώσει φόρους, να δώσει μεγαλύτερες αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις, ή να προσφέρει καλύτερες υπηρεσίες στους πολίτες. Για παράδειγμα, κάθε χρόνο χάνονται έσοδα που αντιστοιχούν σε δύο φορές την αξία του επιδόματος θέρμανσης ή σε ένα ολόκληρο πακέτο φοροελαφρύνσεων ύψους 1,7 δισεκατομμυρίων ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι η φοροδιαφυγή δεν είναι κάτι «μακρινό» ή «αφηρημένο», αλλά κάτι που επηρεάζει άμεσα την καθημερινότητα και το βιοτικό επίπεδο όλων, ιδιαίτερα όσων είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους.
Ένας από τους βασικότερους λόγους που η Ελλάδα καταγράφει τόσο υψηλά ποσοστά παραοικονομίας είναι το πολύ μεγάλο ποσοστό αυτοαπασχολούμενων. Στη χώρα μας, ένας στους τρεις περίπου εργαζόμενους εργάζεται μόνος του, χωρίς σταθερό μισθό και εργοδότη. Αυτό από μόνο του δεν είναι κακό – αντιθέτως, δείχνει μια κουλτούρα επιχειρηματικότητας και επαγγελματικής ανεξαρτησίας θα λέγαμε. Ωστόσο, σε ένα τέτοιο μοντέλο εργασίας, η δήλωση των εισοδημάτων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την προσωπική ευθύνη του επαγγελματία, κάτι που διευκολύνει την απόκρυψη εσόδων. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Ελλάδα έχει σταθερά από τα υψηλότερα ποσοστά αυτοαπασχόλησης στην Ευρώπη, υψηλότερα ακόμη και από χώρες που έχουν παρόμοιες οικονομικές δομές, όπως η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία.
Ένας δεύτερος παράγοντας που τροφοδοτεί τη φοροδιαφυγή είναι η εκτεταμένη χρήση μετρητών στις συναλλαγές. Σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας, από καταστήματα εστίασης μέχρι τεχνικά επαγγέλματα και ιατρικές υπηρεσίες, οι πληρωμές συχνά γίνονται «στο χέρι» και, πολλές φορές, χωρίς απόδειξη. Αυτό οδηγεί σε σημαντική απώλεια εσόδων για το κράτος, αλλά και σε ένα αίσθημα αδικίας ανάμεσα στους πολίτες. Όσο η χρήση μετρητών παραμένει τόσο διαδεδομένη, είναι δύσκολο να παρακολουθούνται οι συναλλαγές και να διασφαλίζεται ότι αποδίδεται ο αντίστοιχος ΦΠΑ.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχουν γίνει σημαντικές αλλαγές χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία. Η πλατφόρμα myDATA, η ηλεκτρονική τιμολόγηση, η διασύνδεση POS με ταμειακές μηχανές και η διάδοση των πληρωμών με κάρτες έχουν μειώσει αισθητά τις δυνατότητες φοροδιαφυγής. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ΦΠΑ: κάποτε η Ελλάδα έχανε πάνω από το 30% των εσόδων που θα έπρεπε να εισπράττει από αυτόν τον φόρο, αλλά σήμερα το «κενό ΦΠΑ» έχει περιοριστεί στο 13,7%, και συνεχίζει να μειώνεται. Αυτό δείχνει ότι οι ψηφιακές μεταρρυθμίσεις αποδίδουν, αρκεί να συνεχιστούν και να επεκταθούν.
Για το επόμενο διάστημα, το οικονομικό επιτελείο σχεδιάζει ακόμη πιο φιλόδοξα μέτρα. Από το 2026 προβλέπεται η επέκταση της ηλεκτρονικής τιμολόγησης ακόμη και στις συναλλαγές μεταξύ φυσικών προσώπων και επαγγελματιών, η αυτόματη προείσπραξη ΦΠΑ σε συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων και η δημιουργία ενός ενιαίου ψηφιακού μητρώου στο οποίο θα συγκεντρώνονται όλα τα περιουσιακά στοιχεία των πολιτών. Επίσης, θα ενισχυθεί σημαντικά η χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης, ώστε οι έλεγχοι να γίνονται πιο γρήγορα, στοχευμένα και με λιγότερο ανθρώπινο λάθος.
Ο τελικός στόχος είναι μέχρι το 2027 η παραοικονομία να μειωθεί κάτω από το 15% του ΑΕΠ. Αν αυτό επιτευχθεί, τουλάχιστον 10 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο θα επιστρέψουν στην επίσημη οικονομία. Πρόκειται για χρήματα που μπορούν να στηρίξουν πραγματικές αλλαγές: χαμηλότερους φόρους, καλύτερες κοινωνικές παροχές, καλύτερες δημόσιες υπηρεσίες και νέες επενδύσεις.
Ωστόσο, πέρα από τους ελέγχους και τα ψηφιακά συστήματα, υπάρχει και μια άλλη διάσταση: αυτή της νοοτροπίας. Για να μειωθεί πραγματικά η παραοικονομία, χρειάζεται μια αλλαγή στη στάση όλων μας. Όταν ζητάμε απόδειξη, δεν «πιέζουμε» τον επαγγελματία. Αντίθετα, στηρίζουμε ένα πιο δίκαιο σύστημα, στο οποίο όλοι συμμετέχουν και όλοι ωφελούνται. Γιατί το χρήμα που «χάνεται» δεν εξαφανίζεται – το πληρώνουν τελικά όσοι είναι συνεπείς.
Συνοπτικά
- Το αδήλωτο χρήμα στην Ελλάδα ανέρχεται σε 50 δισ. ευρώ ετησίως, αποτελώντας το 20% της οικονομίας.
- Η παραοικονομία προκύπτει κυρίως από την αυτοαπασχόληση και τη χρήση μετρητών, διευκολύνοντας τη φοροδιαφυγή.
- Η κυβέρνηση σχεδιάζει μέτρα όπως η ηλεκτρονική τιμολόγηση και η χρήση τεχνητής νοημοσύνης για να μειώσει την παραοικονομία κάτω από το 15% του ΑΕΠ έως το 2027.
- Η αλλαγή νοοτροπίας των πολιτών είναι κρίσιμη για την επίτευξη ενός πιο δίκαιου φορολογικού συστήματος και τη μείωση της φοροδιαφυγής.