Στα τέλη Νοεμβρίου παραδίδεται στην ΚΕΔΕ ο ανανεωμένος Κώδικας Αυτοδιοίκησης: Ο οδηγός των επερχόμενων αλλαγών

Μέσα στις επόμενες εβδομάδες και ειδικότερα στο τέλος του τρέχοντος μήνα Νοεμβρίου αναμένεται να παραδοθεί επίσημα στην ΚΕΔΕ και να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση ο νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης, το μεγαλύτερο θεσμικό εγχείρημα των τελευταίων δεκαετιών για την αναδιάρθρωση της λειτουργίας των δήμων και των περιφερειών.

Ο Κώδικας, που αποτελεί αποτέλεσμα πολυετούς επεξεργασίας, αριθμεί περίπου 1.000 άρθρα και καλύπτει σε 1.600 σελίδες εμπεριέχοντας το σύνολο των κανόνων, των διαδικασιών και των αρμοδιοτήτων της αυτοδιοίκησης. Η δομή του περιλαμβάνει πέντε ενότητες (βιβλία) που καλύπτουν: το εκλογικό σύστημα, τη διακυβέρνηση των δήμων, τις αρμοδιότητες, τα οικονομικά και την εποπτεία.

Η φιλοσοφία του, όπως επεσήμανε πρόσφατα και ο Υπουργός Εσωτερικών, Θοδωρής Λιβάνιος, στο ετήσιο συνέδριο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας, στην Αλεξανδρούπολη, είναι προσανατολισμένη στην καθημερινότητα του πολίτη και στη λειτουργική απλότητα, με στόχο να διευκολυνθεί η άμεση λήψη αποφάσεων και η ταχύτερη εξυπηρέτηση.

Πώς θα γίνεται η εκλογή δημάρχου

Μεταξύ των σημαντικών αλλαγών είναι καταρχάς η εκλογή δημάρχου από την πρώτη Κυριακή των δημοτικών εκλογών, καταργώντας με αυτόν τον τρόπο την ανάγκη δεύτερου γύρου. Παράλληλα, εισάγεται η ηλεκτρονική ψηφοφορία (e-voting), στοιχείο που θεωρείται ιδιαίτερης σημασίας για την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών, ιδίως των νέων. Το νέο σύστημα συνοδεύεται παράλληλα από ενισχυμένους κανόνες διαφάνειας σχετικά με τις προεκλογικές δαπάνες και την καταγραφή τους.

Στον τομέα της διακυβέρνησης, καθιερώνονται νέες διαδικασίες λειτουργίας των δημοτικών συμβουλίων με υποχρεωτική δημοσιοποίηση πρακτικών και ανοικτή πρόσβαση στα δεδομένα αποφάσεων. Προωθείται επίσης η δυνατότητα διεξαγωγής ηλεκτρονικών δημοτικών δημοψηφισμάτων με απλές διαδικασίες, δίνοντας στους πολίτες πιο ενεργό ρόλο στη λήψη αποφάσεων. Εν τω μεταξύ προχωρά και η αναδιάταξη των νομικών προσώπων των δήμων, καθώς καταγράφηκαν πάνω από 25 διαφορετικές κατηγορίες, αρκετές χωρίς σαφή λειτουργικό σκοπό, με στόχο την εξοικονόμηση πόρων και την αποσαφήνιση αρμοδιοτήτων.

Κομβική θεωρείται και η καταγραφή και ταξινόμηση των 1.200 αρμοδιοτήτων των ΟΤΑ. Για πρώτη φορά θεσπίζεται μόνιμος μηχανισμός μεταφοράς αρμοδιοτήτων από την κεντρική διοίκηση προς την αυτοδιοίκηση, αλλά με ταυτόχρονη πρόβλεψη ότι το κόστος λειτουργίας, οι υποδομές και το προσωπικό θα καλύπτονται εξ’ αρχής. Το «τεκμήριο καθημερινότητας» καθιερώνεται ως οδηγός: οι υποθέσεις που αφορούν άμεσα τον πολίτη θα διεκπεραιώνονται τοπικά, με σύντομες διαδικασίες.

Έρχονται αλλαγές στο οικονομικό πλαίσιο των δήμων

Σημαντικές είναι οι αλλαγές στο οικονομικό πλαίσιο των δήμων, το οποίο ο Θοδωρής Λιβάνιος χαρακτήρισε «κοσμογονία». Ο δήμαρχος θα έχει πλέον ρόλο διατάκτη για την ένταξη έργων, μειώνοντας δραστικά το πλήθος των μεσολαβητικών εγκρίσεων. Οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι θα αυξάνονται δε αυτόματα, κάθε φορά που αυξάνεται η μισθοδοσία, ώστε οι δήμοι να μην επιβαρύνονται από αποφάσεις της κεντρικής διοίκησης. Παράλληλα, αναθεωρείται το πλαίσιο των δημοτικών φόρων και διαφημιστικών τελών, ενώ όλες οι οικονομικές διαδικασίες περνούν σε πλήρη ψηφιοποίηση: βεβαιώσεις, δημοπρασίες, έλεγχος και εισπράξεις.

Δημιουργείται επίσης Κέντρο Διαχείρισης Δημοτικών Εσόδων, το οποίο θα παρέχει σε κάθε πολίτη ενιαία εικόνα για τις οφειλές του σε οποιονδήποτε δήμο της χώρας. Προστίθεται η δυνατότητα κοινωνικών παροχών από τους δήμους, όπως επίδομα γέννησης έως 3.000 ευρώ, καθώς και άλλες στοχευμένες ενισχύσεις σε ευάλωτες ομάδες.

Το πέμπτο μέρος του Κώδικα αφορά την εποπτεία. Ιδρύεται Αυτοτελής Υπηρεσία Εποπτείας με στελέχωση μέσω ΑΣΕΠ, ηλεκτρονικό σύστημα διαχείρισης εγγράφων και ξεκάθαρες προθεσμίες ελέγχου, ενώ η αυτοδίκαιη αργία των αιρετών θα επιβάλλεται μόνο σε περίπτωση τελεσίδικης καταδίκης. Επιπλέον, προβλέπεται εξαίρεση από το αυτόφωρο για δημάρχους και αντιδημάρχους.

Πέραν του θεσμικού σκέλους, επέρχεται και οικονομική ενίσχυση ύψους 446 εκατ. ευρώ το 2025 όπου στο ποσό αυτό περιλαμβάνονται η αύξηση της μηνιαίας δόσης ΚΑΠ, η έκτακτη ενίσχυση στο τέλος του έτους, η πλήρης κάλυψη μισθολογικών αυξήσεων και ο τριπλασιασμός των πόρων για τη φροντίδα αδέσποτων ζώων. Ωστόσο, η ενίσχυση αυτή συνοδεύεται από τη σαφή προειδοποίηση πως τα ανεκτέλεστα έργα των δήμων αγγίζουν σήμερα τα 1,1 δισ. ευρώ, ενώ η εισπραξιμότητα δημοτικών οφειλών παραμένει εξαιρετικά χαμηλή – μόλις 46 εκατ. ευρώ τον χρόνο, όταν μπορεί να αγγίξει τα 150 εκατ. ευρώ.

Τέλος, ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στις Δημοτικές Επιχειρήσεις Ύδρευσης και Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) και στον ψηφιακό μετασχηματισμό των δήμων. Προωθείται μόνιμο πλαίσιο λειτουργίας που διασφαλίζει τον δημόσιο χαρακτήρα του νερού, ενώ εξετάζεται η σύσταση κοινών ΔΕΥΑ μεταξύ όμορων δήμων καθώς και η ενίσχυση της είσπραξης ληξιπρόθεσμων μέσω της ΑΑΔΕ. Ωστόσο, τα έργα ψηφιακής μετάβασης εμφανίζουν απορροφητικότητα κάτω του 15%, με τον υπουργό κ. Λιβάνιο να ζητά άμεση επιτάχυνση. Το μήνυμα του υπουργείου είναι ξεκάθαρο: οι δήμοι αποκτούν περισσότερα εργαλεία, περισσότερους πόρους και αυξημένο ρόλο. Αλλά από εδώ και πέρα, η χρηματοδότηση θα συνδέεται άμεσα με την αποτελεσματικότητα και την υλοποίηση έργων που βελτιώνουν την καθημερινότητα των πολιτών.