Σαν σήμερα 1 Νοεμβρίου: Η μέρα που η Λισαβόνα αφανίστηκε – Ο σεισμός των 9 Ρίχτερ και η παγκόσμια αλλαγή

Την 1η Νοεμβρίου 1755, ανήμερα της Ημέρας των Αγίων Πάντων, η Λισαβόνα ξύπνησε σε ένα σκηνικό απόλυτης καταστροφής. Ήταν περίπου 9:40 το πρωί όταν η γη άρχισε να σείεται με μια δύναμη που η Ευρώπη δεν είχε ξαναζήσει. Οι περισσότεροι κάτοικοι βρίσκονταν στις εκκλησίες για τη λειτουργία. Μέσα σε λίγα λεπτά, οι μεγαλοπρεπείς ναοί μετατράπηκαν σε τόπους μαζικού θανάτου. Η πορτογαλική πρωτεύουσα, τότε μία από τις πλουσιότερες και λαμπρότερες πόλεις του κόσμου, κατέρρευσε κυριολεκτικά.

Σύγχρονες εκτιμήσεις ανεβάζουν το μέγεθος του σεισμού κοντά στα 9 Ρίχτερ — μια αδιανόητη ένταση. Όμως η καταστροφή δεν περιορίστηκε στο σεισμό. Ακολούθησε μια τριπλή συμφορά: πρώτα ο σεισμός, έπειτα το τσουνάμι και, τέλος, οι φωτιές που έκαψαν τα ερείπια.

Καθώς οι επιζώντες έτρεχαν προς το λιμάνι για να σωθούν, η θάλασσα απλώθηκε προς τα έξω, «εξαφανίστηκε» για λίγα λεπτά και ύστερα γύρισε πίσω με τρομακτική δύναμη. Τα κύματα χτύπησαν τη Λισαβόνα παρασύροντας ανθρώπους, καράβια και ολόκληρα κτίρια. Σχεδόν αμέσως, φωτιές άρχισαν να ξεσπούν από κεριά, φούρνους και αποθήκες ρούμι, επεκτεινόμενες ανεξέλεγκτα για πέντε ημέρες. Οι φλόγες τύλιξαν ό,τι είχε απομείνει, δημιουργώντας ένα κύμα θερμότητας που έλιωνε μέταλλα και μαλάκωνε την πέτρα.

Οι μαρτυρίες των επιζώντων θυμίζουν Αποκάλυψη. Όσοι γλίτωσαν από τον σεισμό πνίγηκαν στο νερό∙ εκείνοι που επέζησαν του νερού παγιδεύτηκαν στις φωτιές. Πολλοί πίστεψαν πως ήρθε το τέλος του κόσμου. Ο αριθμός των νεκρών παραμένει αβέβαιος, αλλά οι ιστορικοί υπολογίζουν ότι ξεπέρασαν τις 60.000 ψυχές, ίσως και τις 90.000.

Πέρα από την ανείπωτη τραγωδία, ο σεισμός της Λισαβόνας είχε βαθύ ιδεολογικό αντίκτυπο. Ο Βολταίρος, συγκλονισμένος, αμφισβήτησε την κυρίαρχη θεολογική ιδέα ότι «όλα συμβαίνουν για το καλό». Στο ποίημα «Poème sur le désastre de Lisbonne» και αργότερα στον «Καντίδο», κατακεραυνώνει την αισιόδοξη θεώρηση του Λάιμπνιτς πως «ζούμε στο καλύτερο δυνατόν σύμπαν». Πώς θα μπορούσε να είναι «καλό» ένα γεγονός που σκότωσε χιλιάδες πιστούς την ώρα της προσευχής; Το ερώτημα αυτό τροφοδότησε τον Διαφωτισμό.

Η τραγωδία άλλαξε όχι μόνο τη γεωλογία, αλλά και τη σκέψη της Ευρώπης. Για πρώτη φορά διατυπώθηκε έντονα η ιδέα ότι οι φυσικές καταστροφές πρέπει να εξηγούνται με επιστήμη, όχι με θεολογία.

Παράλληλα, η ανοικοδόμηση της Λισαβόνας υπήρξε επαναστατική. Ο πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, μαρκήσιος ντε Πομπάλ, διέταξε δοκιμές αντοχής σε νέα κτίρια, ζητώντας από στρατιώτες να τα κουνήσουν για να προσομοιώσουν σεισμό. Έτσι γεννήθηκαν οι πρώτες αντισεισμικές κατασκευές στην Ευρώπη.

Τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας στην Ελλάδα και τον κόσμο

451: Ολοκληρώνεται η Δ’ Οικουμενική Σύνοδος της Χαλκηδόνας, η οποία καθορίζει το ορθόδοξο δόγμα περί των δύο φύσεων του Χριστού – θείας και ανθρώπινης, ενωμένων αδιαιρέτως και ασυγχύτως. Η Σύνοδος καταδικάζει τον Μονοφυσιτισμό, ο οποίος υποστήριζε ότι ο Χριστός είχε μόνο μία φύση, σηματοδοτώντας καθοριστική καμπή στη θεολογία και την ενότητα της Χριστιανικής Εκκλησίας.

1512: Εκτίθεται για πρώτη φορά στο κοινό η οροφή της Καπέλα Σιστίνα, έργο του Μιχαήλ Αγγέλου, στο Βατικανό. Η τοιχογράφηση, που διήρκεσε τέσσερα χρόνια, γίνεται ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της Δυτικής τέχνης.

1755: Ισχυρός σεισμός πλήττει τη Λισαβόνα, προκαλώντας καταστροφή χωρίς προηγούμενο. Η δόνηση, που εκτιμάται σήμερα κοντά στα 9 Ρίχτερ, ισοπεδώνει την πρωτεύουσα της Πορτογαλίας, ακολουθείται από τσουνάμι και πυρκαγιές, και κοστίζει τη ζωή σε περίπου 90.000 ανθρώπους – σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού. Ο σεισμός είχε τεράστιο αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή σκέψη, επηρεάζοντας φιλοσόφους όπως ο Βολταίρος και ανοίγοντας τον δρόμο για την επιστημονική θεώρηση των φυσικών καταστροφών.

1800: Ο Τζον Άνταμς γίνεται ο πρώτος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών που κατοικεί στον Λευκό Οίκο, ο οποίος τότε δεν έχει ολοκληρωθεί πλήρως.

1897: Ιδρύεται η Γιουβέντους, η ομάδα που θα γινόταν θρύλος του ιταλικού ποδοσφαίρου. Μια παρέα μαθητών του λυκείου D’ Azeglio στο Τορίνο αποφασίζει να δημιουργήσει έναν αθλητικό σύλλογο και δίνει στην ομάδα το όνομα Juventus – που στα λατινικά σημαίνει «νεότητα». Ο πρώτος πρόεδρος είναι ο Ενρίκο Καντάρι, ενώ καθοριστική καμπή στην ιστορία της ομάδας αποτελεί το 1923, όταν την αναλαμβάνει ο Εντουάρντο Ανιέλι, γιος του ιδρυτή της Fiat. Από τότε, η δυναστεία των Ανιέλι συνδέεται άρρηκτα με τη «Γηραιά Κυρία», διαμορφώνοντας τη μοίρα της εντός και εκτός γηπέδου.

1903: Η «Ορέστεια» του Αισχύλου ανεβαίνει για πρώτη φορά στο Βασιλικό Θέατρο Αθηνών στη Δημοτική γλώσσα. Το γεγονός προκαλεί έντονες αντιδράσεις και συγκρούσεις, γνωστές ως «Ορεστειακά», με αποτέλεσμα να υπάρξουν τρεις νεκροί. Οι ταραχές ανέδειξαν τις γλωσσικές και κοινωνικές αντιθέσεις της εποχής σχετικά με τη χρήση της Δημοτικής και της Καθαρεύουσας.

1911: Κατά τη διάρκεια του Ιταλοτουρκικού Πολέμου, οι Ιταλοί πραγματοποιούν στη Λιβύη την πρώτη παγκοσμίως αεροπορική βομβιστική επίθεση.

1920: Σημειώνεται βαριά εκλογική ήττα του Ελευθέριου Βενιζέλου, που φεύγει απογοητευμένος από την Ελλάδα. Το αποτέλεσμα είναι συντριπτικό και το κόμμα των Φιλελευθέρων σαρώνεται. Ο Βενιζέλος δεν εκλέγεται ούτε βουλευτής και ακούγοντας τα αποτελέσματα αναφωνεί: «Θεέ μου… ώστε τόσο μεγάλο κακό έκανα στον ελληνικό λαό και δεν το είχα αντιληφθεί…;». Τρεις ημέρες αργότερα παραιτείται από την πολιτική και εγκαταλείπει τη χώρα. Ο Κωνσταντίνος, ο μεγάλος αντίπαλός του, επιστρέφει.

1922: Η Οθωμανική Αυτοκρατορία καταργείται επίσημα. Ο τελευταίος σουλτάνος Μεχμέτ ΣΤ’ παραιτείται και η εξουσία περνά στο νέο τουρκικό κράτος υπό τον Μουσταφά Κεμάλ.

1940: Ο Κωστής Παλαμάς γράφει το ποίημα «Στη Νεολαία μας», τρεις ημέρες μετά την κήρυξη του πολέμου.

1940: Ο υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος πέφτει ηρωικά μαχόμενος στην Πίνδο, προσπαθώντας να ανακαταλάβει την Τσούκα. Είναι ο πρώτος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού που σκοτώνεται στον πόλεμο του 1940.

1946: Ο πρώτος αγώνας NBA. Οι New York Knickerbockers νικούν τους Toronto Huskies με σκορ 68-66 στον πρώτο αγώνα στην ιστορία του NBA, που τότε ονομαζόταν Basketball Association of America (BAA).

1968: Πεθαίνει ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο επονομαζόμενος και «Γέρος της Δημοκρατίας».

1993: Τίθεται σε ισχύ η Συνθήκη του Μάαστριχτ, με την οποία η ΕΟΚ μετονομάζεται σε Ευρωπαϊκή Ένωση, καθιερώνοντας νέα μορφή πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης.

1998: Θεσμοθετείται το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Γεννήσεις

1960 – Τιμ Κουκ (Tim Cook), Αμερικανός επιχειρηματίας και CEO της Apple, ο άνθρωπος που ανέλαβε την ηγεσία της εταιρείας μετά τον Στιβ Τζομπς. Κεντρικό πρόσωπο στη μετάβασή της σε μια νέα εποχή, επέκτεινε την παραγωγή και τη λειτουργία της σε παγκόσμιο επίπεδο, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ιδιωτικότητα των χρηστών, στη βιωσιμότητα και στις υπηρεσίες. Υπό τη διοίκησή του, η Apple έγινε η πρώτη εταιρεία που ξεπέρασε το όριο του 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων σε χρηματιστηριακή αξία.

1972 – Τόνι Κολέτ (Toni Collette), Αυστραλή ηθοποιός, γνωστή για την πολυμορφία και την έντονη συναισθηματική δύναμη των ερμηνειών της. Ξεχώρισε διεθνώς με την ταινία «The Sixth Sense», για την οποία προτάθηκε για Όσκαρ, και επανήλθε δυναμικά με τον πρωταγωνιστικό της ρόλο στο «Hereditary», που θεωρήθηκε μία από τις πιο καθηλωτικές ερμηνείες στον σύγχρονο τρόμο. Έχει διακριθεί τόσο στον κινηματογράφο όσο και στο θέατρο και την τηλεόραση.

Θάνατοι

1968 – Γεώργιος Παπανδρέου, Έλληνας πολιτικός, πρωθυπουργός και ηγέτης της Ένωσης Κέντρου, γνωστός ως «Γέρος της Δημοκρατίας». Υπήρξε κεντρική φυσιογνωμία της ελληνικής πολιτικής ζωής του 20ού αιώνα, με έμφαση στον κοινοβουλευτισμό και την εκπαίδευση. Η σύγκρουσή του με το Παλάτι το 1965 οδήγησε στα «Ιουλιανά», γεγονός που προκάλεσε έντονη πολιτική κρίση. Η πορεία του άφησε βαθύ αποτύπωμα στη δημοκρατική παράδοση της χώρας.

Εορτολόγιο

Ανάργυρος, Ανάργυρη, Αργύριος, Αργυρία, Δαμιανός, Δαμιανή, Κοσμάς, Κοσμία

Εθνικές Γιορτές – Επέτειοι

19 Ημέρες Ακτιβισμού κατά της Παιδικής Κακοποίησης
Διεθνής Ημέρα Ενημέρωσης για το Σύνδρομο Λένοξ-Γκαστό
Εβδομάδα Μητρικού Θηλασμού
Παγκόσμια Ημέρα Αυστηράς Χορτοφαγίας
Παγκόσμια Ημέρα Ξινόμαυρου
Πανελλήνια Ημέρα Δωρεάς Οργάνων και Μεταμοσχεύσεων