Το άρθρο αναφέρεται στις σκληρές συνθήκες που αντιμετώπισαν τα παιδιά του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Παρουσιάζει τη φρικτή πραγματικότητα της παιδικής θνησιμότητας, η οποία έφτασε σε πρωτοφανή επίπεδα, με το ποσοστό να υπερβαίνει το 231% το 1942.
Περιγράφει την ίδρυση του Βρεφοκομείου ως αποτέλεσμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας και την προσπάθεια των γυναικών της Αθήνας να στηρίξουν το ίδρυμα. Αναφέρεται επίσης σε δραματικά γεγονότα, όπως η πυρκαγιά του 1941 που στοίχισε τη ζωή 11 βρεφών.
Το άρθρο τονίζει τις υπεράνθρωπες προσπάθειες των γιατρών και του προσωπικού για τη φροντίδα των παιδιών, παρά τις αντίξοες συνθήκες πολέμου.
Διαβάστε αναλυτικά
Το Έπος των Ελλήνων δεν γράφτηκε μόνο στα βουνά, στο μέτωπο της Αλβανίας, αλλά και στα μετόπισθεν σε πόλεις και χωριά που τα θέρισε η πείνα, οι αρρώστιες και ο θάνατος, καθ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής.
Πρώτη ανάμεσα στις ευπαθείς ομάδες τα παιδιά και πολύ περισσότερο τα εγκαταλελειμμένα βρέφη και οι θηλάζουσες μητέρες, καθότι μέχρι τότε δεν υπήρχε επίσημο νομοθετικό πλαίσιο, μιας και ο πρώτος νόμος για τα Βρεφοκομεία εκδόθηκε μόλις το 1962.
Τα παιδιά του Δημοτικού Βρεφοκομείου της Αθήνας υπήρξαν αδιαμφισβήτητα κατά την περίοδο του πολέμου, θύματα – μάρτυρες της φρικαλεότητας.
Οι ψυχές που χάθηκαν ήταν πολλές! Όσα από αυτά σώθηκαν δεν έπαψαν ωστόσο να γελούν μπροστά στο φακό της αείμνηστης Λαμιώτισσας φωτογράφου της Κατοχής Βούλας Παπαϊωάννου, μπροστά από ένα πιάτο με χυλό, μέσα σε τσίγκινα πιάτα και καραβάνες, χάρη στις υπεράνθρωπες προσπάθειες των ανθρώπων του Βρεφοκομείου, ανάμεσα σε αυτούς οι γιατροί Αίγλη Σ. Ιγγλέση με τη συνάδελφό της Ε.Ν Φρονίμου, που μαζί με το υπόλοιπο προσωπικό «έπρεπε να ταΐσουν τόσα στόματα», με τον πόλεμο να διεξάγεται έξω από την πόρτα του Βρεφοκομείου.
Η επιστράτευση των γυναικών της πόλης των Αθηνών
Έτσι, η ίδρυση του Δημοτικού Βρεφοκομείου της Αθήνας αποτέλεσε προϊόν ιδιωτικής πρωτοβουλίας κάτω από τη σκέπη του Δήμου της Αθήνας με πρωτοστάτες τους Αλ. Ρ. Ραγκαβή, Ι. Κόνιαρη, και Ι. Αποστολόπουλο και με την «επιστράτευση» των γυναικών της πόλης της Αθηνών μέσω μιας επταμελούς Επιτροπής το 1865 την οποία αποτελούσαν η σύζυγος του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, η Ζωή Αλ. Σούτσου, η Ελένη Ι. Παπαρρηγοπούλου, η Φ. Πρετεντέρη, η Αικατερίνη Δημ. Καλλιφρονά, η σύζυγος του Γ. Σκουζέ, η Ανδρομάχη Μ. Ρενιέρη που έλαβε την ονομασία «Βρεφελεήμων Επιτροπή Κυριών» που ανέλαβε να επιτηρεί το Ίδρυμα και να συγκεντρώνει προσφορές υπέρ του.
Η επιτροπή αυτή κάτω από την σκέπη της Βασίλισσας των Ελλήνων Όλγας που έθεσε υπό την προστασία της το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών κάνοντας ταυτόχρονα μια μεγάλη χρηματική δωρεά από την προίκα της, αλλά και εξασφαλίζοντας και δωρεές από την Αγγλία.
Τα δραματικά Χριστούγεννα
Αμέσως μετά τη κήρυξη του πολέμου στις 29 Οκτωβρίου, με εντολή του Υπουργού Διοικητού Πρωτευούσης, Κ. Κοτζιά, και για προληπτικούς λόγους, λόγω των ειδικών περιστάσεων, αποφασίζεται η εκκένωση του κτηρίου του Δημοτικού Βρεφοκομείου της Αθήνας, που βρίσκεται στις αρχές της οδού Πειραιώς (σημερινή Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων) και η μεταφορά όλων των βρεφών, που ανέρχονταν στα 320, αλλά και του προσωπικού του Βρεφοκομείου στις εγκαταστάσεις του Πατριωτικού Ιδρύματος (ΠΙΚΠΑ) στη Βούλα.
Τα παιδιά στοιβαγμένα, 78 σε κάθε θάλαμο, τοποθετούνται στα περίπτερα που ήταν κατασκευασμένα για τη θερινή διαμονή μεγαλύτερων παιδιών.
Τη νύχτα της προπαραμονής, 23 με 24 Δεκεμβρίου, εν μέσω πολέμου, η κατασκήνωση του Δημοτικού Βρεφοκομείου στη Βούλα γέμισε με μωρουδίστικα κλάματα. Η διευθύνουσα αδελφή, Μ. Σκαρλατοπούλου, ξεσηκώνεται από τις κραυγές μιας βρεφοκόμου, καθώς ένα περίπτερο έχει τυλιχθεί στις φλόγες. Οι αδελφές, Σοφία και Κούλα Λαμπριανίδου ρίχνονται στις φλόγες για να σώσουν τα μωρά. Το ίδιο κάνουν και οι στρατιώτες που τρέχουν από το κοντινό παρατηρητήριο. Θλιβερό αποτέλεσμα η απανθράκωση έντεκα βρεφών. Οι πρώτοι Έλληνες και Ελληνίδες που θυσιάστηκαν στις απαρχές του πολέμου. Η φωτιά προκλήθηκε από τις θερμάστρες που είχαν τοποθετηθεί και είχαν μεταδώσει τη φωτιά στα ξύλα της οροφής του καλοκαιρινού περιπτέρου. Εκείνα τα Χριστούγεννα δεν γιόρτασε κανείς…
Το 231% έφθασε η παιδική θνησιμότητα στην Αθήνα το 1942
Ή περιόδος της Κατοχής θα εμφανίσει το μοναδικό στην ιστορία των Βρεφοκομείων φαινόμενο με το ποσοστό θνησιμότητας των παιδιών του Ιδρύματος του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών να υπερβαίνει ακόμη και το 120%, ξεκληρίζοντας απίστευτο αριθμό αθώων πλασμάτων.
Ο παιδικός πληθυσμός άλλωστε υπήρξε το μεγαλύτερο θύμα του κατακτητή. Από το 1939 μέχρι και το 1943 τα ποσοστά της βρεφικής θνησιμότητας για την Αθήνα και τον Πειραιά καταγράφονται ως εξής : κατά το 1939 ήταν 85%, κατά το 1940 ήταν 90%, το 1941 ήταν 148%, το 1942 ήταν 231% και το 1943 ήταν 60%.
Τα στοιχεία για το Δημοτικό Βρεφοκομείο της Αθήνας είναι εφιαλτικά. Το έτος 1941 εισήλθαν σε αυτό 551 βρέφη και απεβίωσαν 417, ενώ το έτος 1942 θα εξελιχθεί στο θλιβερότερο της ιστορίας του Δημοτικού Βρεφοκομείου της Αθήνας, αφού εισήλθαν 633 βρέφη και απεβίωσαν 825. Χάθηκε δηλαδή και ένα μεγάλο ποσοστό βρεφών που είχαν εισέλθει τα προηγούμενα χρόνια και είχε επιβιώσει μέσω υιοθεσιών ή στα χέρια των φυσικών γονέων. Το έτος 1943 εισήλθαν 266 βρέφη και απεβίωσαν 191 και το 1944 εισήλθαν 356 και απεβίωσαν 282 βρέφη.
Από τον Απρίλιο του 1943 μέχρι και τον Μάρτιο του 1944 εισήχθησαν στο Δημοτικό Βρεφοκομείο 331 παιδιά, τα οποία προστέθηκαν στα 807 που προϋπήρχαν, αυξάνοντας έτσι τη συνολική δύναμη του Βρεφοκομείου σε 1138 παιδιά.
Από αυτά υιοθετήθηκαν 173, 35 αποδόθηκαν στους φυσικούς τους γονείς και απεβίωσαν 220.
Τον Απρίλιο του 1944 η δύναμη του Δημοτικού Βρεφοκομείου της Αθήνας ανερχόταν σε 710 παιδιά, όταν οι συνθήκες είχαν βελτιωθεί λόγω της εξωτερικής βοήθειας. Τα 358 βρέφη και νήπια ήταν διαμοιρασμένα στο κτήριο της οδού Πειραιώς και στο παράρτημα του στην οδό Βηλαρά. Εν τω μεταξύ είχαν κλείσει τα παραρτήματα του Νέου Ηρακλείου και της Κολοκυνθούς και τα παιδιά φιλοξενήθηκαν στην Βούλα, απ΄όπου μετακινήθηκαν για άλλη μια φορά μετά την τραγική πυρκαγιά, λόγω των βομβαρδισμών.
Στοιχεία και φωτογραφίες αντλήθηκαν από την Ιστορία του Δημοτικού Βρεφοκομείου της Αθήνας, τόμος Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών 1859-2010, Αθήνα 2010.
Συνοπτικά
- Τα παιδιά του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών υπήρξαν θύματα της Κατοχής, με την παιδική θνησιμότητα να φτάνει το 231% το 1942.
- Η ίδρυση του Βρεφοκομείου προήλθε από ιδιωτική πρωτοβουλία και τη στήριξη των γυναικών της Αθήνας.
- Δραματικά γεγονότα όπως η πυρκαγιά του 1941 στοίχισαν τη ζωή σε 11 βρέφη, αποδεικνύοντας τις σκληρές συνθήκες στο ίδρυμα.
- Παρά τις αντίξοες συνθήκες, οι γιατροί και το προσωπικό του Βρεφοκομείου συνέχισαν τις υπεράνθρωπες προσπάθειές τους για τη φροντίδα των παιδιών.