Σαν σήμερα 28 Οκτωβρίου: Το θρυλικό «ΟΧΙ» – Γιατί τιμούμε την αρχή του πολέμου αντί για την απελευθέρωση;

Το ξημέρωμα της 28ης Οκτωβρίου 1940, οι σειρήνες ξυπνούν την Αθήνα και σηματοδοτούν την είσοδο της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην οικία του στην Κηφισιά, ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς απαντά στον Ιταλό πρέσβη Εμανουέλε Γκράτσι με τη φράση «Alors, c’est la guerre» («Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο»). Η άρνησή του, αν και δεν περιείχε τη λέξη «Όχι», θα μετουσιωθεί μέσα σε λίγες ώρες στο πιο εμβληματικό σύνθημα της νεότερης ελληνικής ιστορίας.

Ο Γκράτσι περιέγραψε τη σκηνή στα απομνημονεύματά του: «Μου απήντησε “Όχι!”. Έφυγα υποκλινόμενος με τον βαθύτερο σεβασμό προ του γέροντος αυτού, που προτίμησε τη θυσία αντί της υποδουλώσεως». Και έτσι, η Ελλάδα είπε το «Όχι» — όχι μόνο σε ένα τελεσίγραφο, αλλά στη λογική της υποταγής.

Στις 5:30 το πρωί, πριν καν λήξει η διορία, οι ιταλικές δυνάμεις εισβάλλουν στην Ήπειρο. Ο ελληνικός στρατός απαντά ακαριαία, με πρώτο νεκρό τον Βασίλειο Τσιαβαλιάρη, και η χώρα ολόκληρη μετατρέπεται σε πεδίο αντίστασης. Από τον Πειραιά μέχρι τα βουνά της Πίνδου, οι Έλληνες πολεμούν με αυταπάρνηση, κάνοντας πράξη το ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου: «Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους».

Η 28η Οκτωβρίου δεν είναι απλώς η ημέρα που ξεκίνησε ο πόλεμος για την Ελλάδα· είναι η ημέρα που ο λαός της διάλεξε να σταθεί όρθιος. Από την πρώτη στιγμή, η κοινωνία αντέδρασε με ενθουσιασμό και ομοψυχία. Στρατιώτες, φοιτητές, εργάτες, γυναίκες στα μετόπισθεν, όλοι έτρεξαν να συνδράμουν, μετατρέποντας την απειλή σε πανεθνικό ξεσηκωμό.

Γιατί όμως γιορτάζουμε την έναρξη του πολέμου και όχι την απελευθέρωση;

Γιατί η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες χώρες στον κόσμο που τιμούν την είσοδο σε έναν πόλεμο και όχι τη λήξη του; Γιατί η επέτειος είναι στις 28 Οκτωβρίου και όχι στις 12 Οκτωβρίου 1944, όταν οι Ναζί εγκατέλειψαν την Αθήνα.

Η 12η Οκτωβρίου του 1944, αν και σηματοδότησε την απελευθέρωση της πρωτεύουσας, δεν σήμαινε το ίδιο για ολόκληρη τη χώρα. Η Κρήτη παρέμεινε υπό γερμανική κατοχή μέχρι τον Μάιο του 1945, ενώ η Ελλάδα μπήκε σχεδόν αμέσως σε μια νέα, σκοτεινή περίοδο: τον Εμφύλιο Πόλεμο.

Επιπλέον, η καθιέρωση της 12ης Οκτωβρίου ως εθνικής επετείου θα σήμαινε ότι το ελληνικό κράτος θα έπρεπε να τιμήσει τους μαχητές του ΕΛΑΣ, αυτούς που ουσιαστικά απελευθέρωσαν την πρωτεύουσα – κάτι που, σε μια διχασμένη Ελλάδα των δεκαετιών που ακολούθησαν, θεωρήθηκε αδύνατο. Δεν είναι τυχαίο ότι η Εθνική Αντίσταση αναγνωρίστηκε επίσημα μόλις το 1981, σαράντα χρόνια αργότερα.

Για πολλούς, η πιο ουσιαστική απάντηση έχει ήδη δοθεί από τον Μανώλη Γλέζο:

«Στην Ελλάδα γιορτάζουμε την έναρξη του αγώνα του 1821 και την έναρξη του πολέμου του 1940· όχι τα επινίκια. Αυτό σημαίνει ότι οι Έλληνες τιμούν την απόφαση να αντισταθούν περισσότερο από την ίδια τη νίκη. Γιατί οι Έλληνες είναι λαός που αντιστέκεται και ανατρέπει αυτούς που τον καταπιέζουν.»

Η 28η Οκτωβρίου 1940 ήταν μία από τις ελάχιστες φορές στη σύγχρονη ελληνική Ιστορία που οι Έλληνες ενώθηκαν πέρα από ιδεολογίες και διχασμούς απέναντι σε έναν κοινό εχθρό – και γι’ αυτό παραμένει ημέρα ενότητας, θάρρους και περηφάνιας.

Όπως έγραψε ο Γιώργος Σεφέρης λίγα χρόνια μετά:

«Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει. Μα είναι κι η περηφάνια της που δε σβήνει ποτέ.»

Τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας στην Ελλάδα και τον κόσμο

312: Ο Μέγας Κωνσταντίνος νικά τον αντίπαλό του Μαξέντιο στη μάχη της Μουλβίας Γέφυρας στη Ρώμη, εξασφαλίζοντας τον έλεγχο της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Σύμφωνα με την παράδοση, την παραμονή της μάχης βλέπει όραμα έναν σταυρό στον ουρανό με τις λέξεις «Εν τούτω νίκα», γεγονός που τον οδηγεί να αγκαλιάσει τον Χριστιανισμό και να γίνει ο πρώτος αυτοκράτορας που τον ευνοεί ανοιχτά. Η μάχη αυτή θεωρείται σημείο καμπής στην Ιστορία του Χριστιανισμού.

1636: Ιδρύεται το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, με πράξη του Γενικού Δικαστηρίου της αποικίας του κόλπου της Μασαχουσέτης.

1822: Στολίσκος των Ψαρών, αποτελούμενος από δύο πλοία και δύο πυρπολικά, επιτίθεται στον τουρκικό στόλο στο λιμάνι της Τενέδου. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης ανατινάζει ένα δίκροτο, που είναι η υποναυαρχίδα του αντίπαλου στόλου.

1886: Γίνονται τα αποκαλυπτήρια του Αγάλματος της Ελευθερίας στη Νέα Υόρκη από τον πρόεδρο Γκρόβερ Κλίβελαντ. Είναι δώρο της Γαλλίας για τη 100η επέτειο της αμερικανικής ανεξαρτησίας.

1912: Η Θεσσαλονίκη παραδίδεται επίσημα στους Έλληνες, και ο διάδοχος Κωνσταντίνος πραγματοποιεί την είσοδό του στην πόλη, όπου τον υποδέχεται με ενθουσιασμό ο λαός. Λίγο αργότερα, εισέρχεται και ο βασιλιάς Γεώργιος Α’, επισφραγίζοντας την απελευθέρωση της πόλης και την ένταξή της στο ελληνικό κράτος. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης αποτελεί μία από τις πιο ιστορικές στιγμές του Α’ Βαλκανικού Πολέμου.

1940: Η φασιστική Ιταλία επιτίθεται κατά της Ελλάδας, σηματοδοτώντας την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Τα ξημερώματα, στις 3 π.μ., ο Ιταλός πρέσβης Εμανουέλε Γκράτσι επιδίδει τελεσίγραφο στον Έλληνα πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, με το οποίο ζητείται η παράδοση στρατηγικών σημείων της χώρας. Ο Μεταξάς απορρίπτει το τελεσίγραφο με το περίφημο «Όχι». Στις 5:30 π.μ., η ιταλική επίθεση ξεκινά στην Πίνδο, και η Ελλάδα μπαίνει στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με έναν ηρωικό αγώνα.

1943: Σύμφωνα με τον αστικό μύθο, διεξάγεται το αποκαλούμενο «Πείραμα της Φιλαδέλφειας» στις ΗΠΑ. Αμερικανοί επιστήμονες υποτίθεται ότι χρησιμοποιούν ισχυρά ηλεκτρομαγνητικά πεδία για να εξαφανίσουν το αντιτορπιλικό USS Eldridge μαζί με το πλήρωμά του από τη ναυτική βάση της Φιλαδέλφειας, μεταφέροντάς το στιγμιαία στη βάση του Νόρφολκ και επαναφέροντάς το στη Φιλαδέλφεια, μέσα σε λίγα λεπτά. Η ιστορία αυτή, που ισχυρίζεται ότι καταργήθηκαν οι κανόνες της φυσικής, θεωρείται γενικά μύθος και δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι το πείραμα πραγματοποιήθηκε ποτέ.

1962: Λήγει η «Κρίση των Πυραύλων» στην Κούβα, που έφερε στα πρόθυρα πυρηνικού πολέμου ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Ο σοβιετικός ηγέτης, Νικίτα Χρουστσόφ, διατάσσει την απόσυρση των σοβιετικών πυραύλων, με αντάλλαγμα τη μη αμερικανική επέμβαση στην Κούβα.

1985: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ανακηρύσσεται γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης.

2018: Σκοτώνεται από πυρά της Αλβανικής Αστυνομίας, στο μειονοτικό χωριό Βουλιαράτες της Βορείου Ηπείρου, ο Κωνσταντίνος Κατσίφας, κατά τον εορτασμό της ελληνικής εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου.

Γεννήσεις

1940 – Πόλυ Πάνου, Ελληνίδα τραγουδίστρια και μία από τις σημαντικότερες φωνές του λαϊκού τραγουδιού. Ξεκίνησε την καριέρα της τη δεκαετία του ’50 και συνεργάστηκε με κορυφαίους δημιουργούς, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και ο Γιώργος Ζαμπέτας. Η ιδιαίτερη χροιά και η εκφραστικότητά της την ανέδειξαν σε μεγάλη λαϊκή ερμηνεύτρια, με επιτυχίες όπως «Θα κλείσω τα μάτια» και «Πήρα τη στράτα την κακιά».

1955 – Μπιλ Γκέιτς (Bill Gates), Αμερικανός επιχειρηματίας και συνιδρυτής της Microsoft, της εταιρείας που άλλαξε ριζικά τον κόσμο των υπολογιστών και της τεχνολογίας. Με το όραμά του για έναν υπολογιστή σε κάθε σπίτι, συνέβαλε καθοριστικά στη ψηφιακή επανάσταση. Για δεκαετίες υπήρξε ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο και, μέσω του ιδρύματος Bill & Melinda Gates Foundation, έχει αφιερωθεί σε δράσεις παγκόσμιας υγείας, εκπαίδευσης και καταπολέμησης της φτώχειας.

1967 – Τζούλια Ρόμπερτς (Julia Roberts), Αμερικανίδα ηθοποιός, μία από τις πιο δημοφιλείς και καλοπληρωμένες σταρ του Χόλιγουντ. Έγινε παγκοσμίως γνωστή με την ταινία «Pretty Woman» και βραβεύτηκε με Όσκαρ Α΄ γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία της στο «Erin Brockovich». Με τον ζεστό χαρακτήρα και το εμβληματικό της χαμόγελο, έχει πρωταγωνιστήσει σε πολυάριθμες επιτυχίες, από ρομαντικές κομεντί έως δραματικούς ρόλους, αφήνοντας ισχυρό αποτύπωμα στον παγκόσμιο κινηματογράφο.

1974 – Χοακίν Φίνιξ (Joaquin Phoenix), Αμερικανός ηθοποιός με καταγωγή από το Πουέρτο Ρίκο, γνωστός για την έντονη μεταμορφωτική του υποκριτική και τη βαθιά συναισθηματική του προσέγγιση στους ρόλους. Βραβεύτηκε με Όσκαρ Α΄ ανδρικού ρόλου για την ερμηνεία του στο «Joker» (2019), προσφέροντας μια σκοτεινή και συγκλονιστική απεικόνιση του αντιήρωα. Έχει ξεχωρίσει επίσης σε ταινίες όπως «Walk the Line» και «Her», θεωρούμενος ένας από τους σημαντικότερους ηθοποιούς της γενιάς του.

1976 – Παναγιώτης Κατσούρης, Έλληνας ποδοσφαιριστής, που αγωνίστηκε ως μέσος και υπήρξε ένα από τα πιο υποσχόμενα ταλέντα της γενιάς του. Ξεκίνησε την καριέρα του στον Εθνικό Αστέρα και γρήγορα μεταγράφηκε στον ΠΑΟΚ, όπου αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους φιλάθλους για το ήθος και τη μαχητικότητά του. Σκοτώθηκε tragικά σε τροχαίο δυστύχημα το 1998, σε ηλικία μόλις 21 ετών. Κάθε χρόνο ο ΠΑΟΚ τιμά τη μνήμη του με αγώνα στη Θεσσαλονίκη.

Θάνατοι

1704 – Τζον Λοκ (John Locke), Άγγλος φιλόσοφος, από τους σημαντικότερους στοχαστές του Διαφωτισμού και θεμελιωτής του φιλελευθερισμού. Οι ιδέες του για τα φυσικά δικαιώματα στη ζωή, την ελευθερία και την ιδιοκτησία, καθώς και για την κοινωνική σύμβαση, επηρέασαν καθοριστικά τη σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία και τη διαμόρφωση δημοκρατικών θεσμών. Τα έργα του, όπως το «Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση», έθεσαν τις βάσεις της εμπειρικής σκέψης και της ανεκτικότητας.

2018 – Κωνσταντίνος Κατσίφας, Έλληνας της εθνικής μειονότητας στη Βόρεια Ήπειρο, του οποίου ο θάνατος προκάλεσε έντονες πολιτικές και διπλωματικές αντιδράσεις. Σκοτώθηκε από αλβανικές ειδικές δυνάμεις στο χωριό Βουλιαράτες, ανήμερα της 28ης Οκτωβρίου, ύστερα από ένοπλο επεισόδιο. Το γεγονός προκάλεσε κύμα συγκίνησης στην Ελλάδα και άνοιξε ευρύτερη συζήτηση για τα δικαιώματα των Ελλήνων μειονοτικών στην Αλβανία και τις σχέσεις των δύο χωρών.

2023 – Μάθιου Πέρι (Matthew Perry), Αμερικανός ηθοποιός, γνωστός παγκοσμίως για τον ρόλο του Τσάντλερ Μπινγκ στη θρυλική τηλεοπτική σειρά «Friends». Με το καυστικό του χιούμορ και τον αφοπλιστικό του αυτοσαρκασμό, έγινε μία από τις πιο αγαπημένες φιγούρες της τηλεόρασης των ’90s. Πέρα από την επιτυχία του στη μικρή οθόνη, μίλησε ανοιχτά για τη μάχη του με τον εθισμό, εμπνέοντας χιλιάδες ανθρώπους. Ο θάνατός του το 2023 σκόρπισε θλίψη στους θαυμαστές του σε όλο τον κόσμο.

Εορτολόγιο

Νεφέλη
Βήλη, Βίλια
Ευνίκη, Ευνίκα

Εθνικές Γιορτές – Επέτειοι

Η Επέτειος του «ΟΧΙ»

Διεθνής Ημέρα Κινουμένου Σχεδίου