Σαν σήμερα 23 Ιουλίου: Η ανομολόγητη καταστροφή στο Μάτι

Επτά χρόνια μετά, το Μάτι εξακολουθεί να καίει, όχι με φλόγες πια, αλλά με πληγές που δεν κλείνουν, με κραυγές για δικαίωση και τη βαριά αίσθηση πως εκείνη τη μέρα η Ελλάδα δεν στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων. Στις 23 Ιουλίου 2018, η χώρα βίωσε μία από τις πιο σκοτεινές στιγμές της νεότερης ιστορίας της. Η φονική πυρκαγιά στο Μάτι, με 104 νεκρούς, 172 τραυματίες, χιλιάδες καμένα σπίτια και ανυπολόγιστη οικολογική καταστροφή, δεν ήταν απλώς μια φυσική καταστροφή. Ήταν μια κραυγαλέα αποτυχία του κρατικού μηχανισμού να προστατεύσει ζωές. Ήταν μια οργανωτική κατάρρευση που άφησε πίσω της στάχτες, οργή και δεκάδες οικογένειες που ακόμη μετρούν απώλειες.

Οι φλόγες που έσβησαν ζωές

Η φωτιά ξεκίνησε από την Πεντέλη και κατέβηκε με ανεξέλεγκτη ταχύτητα προς τη Ραφήνα και το Μάτι, παρασύροντας τα πάντα στο πέρασμά της. Οι ισχυροί άνεμοι που ξεπερνούσαν τα 120 χλμ/ώρα, η ανύπαρκτη εκκένωση, η χωρίς σχέδιο πολιτική προστασία και ο λαβύρινθος του οικιστικού ιστού στο Μάτι οδήγησαν δεκάδες ανθρώπους σε φρικτό θάνατο. Πολλοί εγκλωβίστηκαν σε σπίτια και οχήματα, ενώ άλλοι έπεσαν στη θάλασσα για να σωθούν. Ανάμεσά τους παιδιά, ηλικιωμένοι, τουρίστες.

Η ελληνική κοινωνία παρακολούθησε παγωμένη. Τα νοσοκομεία, τα δελτία ειδήσεων, τα κοινωνικά δίκτυα πλημμύρισαν από εικόνες φρίκης: καμένες αγκαλιές, κατεστραμμένα σπίτια, ερείπια μιας γειτονιάς που δεν πρόλαβε να σωθεί. Ήταν μια καταστροφή που δεν προέβλεψε κανείς, αλλά όλοι γνώριζαν πως μπορεί να συμβεί.

Τα λάθη που έγιναν εγκλήματα

Το επιτελικό χάος εκείνης της ημέρας αποκαλύφθηκε σταδιακά. Ο τότε επικεφαλής της Πυροσβεστικής, ο υπαρχηγός, ο γενικός γραμματέας Πολιτικής Προστασίας και ο επικεφαλής του ΕΣΚΕ δεν κατάφεραν να οργανώσουν εγκαίρως εκκένωση. Το σύστημα 112 δεν λειτούργησε. Ο συντονισμός ανάμεσα σε πυροσβεστική, αστυνομία και τοπική αυτοδιοίκηση ήταν ανύπαρκτος. Οι οδηγίες προς τους πολίτες καθυστερημένες ή αντιφατικές. Και όταν το κράτος εμφανίστηκε, ήταν για να καταμετρήσει νεκρούς, όχι να αποτρέψει το κακό.

Η αρχική διαχείριση από την τότε κυβέρνηση προκάλεσε σάλο: σε έκτακτη τηλεοπτική μετάδοση, αξιωματούχοι ενημέρωναν για την κατάσταση χωρίς να αποκαλύπτουν ότι ήδη υπήρχαν δεκάδες νεκροί. Το κοινό αίσθημα προδόθηκε.

Η απόδοση ευθυνών: μία πικρή, αλλά αναγκαία διαδρομή

Χρειάστηκαν έξι χρόνια και μία εφετειακή απόφαση για να ακουστεί το πρώτο «ένοχοι». Το Τριμελές Εφετείο Πλημμελημάτων επέβαλε καθείρξεις χωρίς αναστολή σε τέσσερις βασικούς αξιωματούχους, αναγνωρίζοντας πως η αμέλεια και η ανικανότητα συνέβαλαν καθοριστικά στο θάνατο των ανθρώπων. Η καταδίκη των Τερζούδη, Ματθαιόπουλου, Φωστιέρη και Καπάκη αποτέλεσε ανακούφιση για πολλές οικογένειες, χωρίς όμως να καλύψει το κενό της απώλειας.

Το δικαστήριο δεν αναγνώρισε ελαφρυντικά. Οι εικόνες από την αίθουσα κατά την ανάγνωση της απόφασης είναι συγκλονιστικές: χειροκροτήματα, φωνές για δικαίωση, και το όνομα “Λιότσιος!” να αντηχεί ως φόρος τιμής στον μάρτυρα της δίκης, που με τη στάση του τίμησε την αλήθεια.

Το Μάτι σήμερα: τόπος μνήμης, όχι σιωπής

Επτά χρόνια μετά, το Μάτι δεν είναι μόνο ένας οικισμός που προσπαθεί να ξαναχτιστεί. Είναι ένα σύμβολο συλλογικής μνήμης, ένα τραύμα που ζητά διαρκώς να μην ξεχαστεί. Οι οικογένειες των θυμάτων πραγματοποιούν εκδηλώσεις μνήμης, επιμνημόσυνες δεήσεις, τρισάγια, πορείες.

Δεν είναι τελετουργικό. Είναι απαίτηση για συνέπεια, για προετοιμασία, για αποτροπή της επανάληψης. Η κραυγή του ακροατηρίου στη δίκη, «και οι νεκροί είχαν δικαιώματα», παραμένει η πιο δυνατή φράση μιας κοινωνίας που ζητά όχι απλώς τιμωρία, αλλά ευθύνη.

Τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας στην Ελλάδα και τον κόσμο

776 π.Χ.: Αρχίζουν στην Ολυμπία οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες, εγκαινιάζοντας μία από τις σημαντικότερες παραδόσεις του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, που θα αποτελέσει πρότυπο για τους σύγχρονους Ολυμπιακούς.

811: Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Νικηφόρος Α΄ καταλαμβάνει τη βουλγαρική πρωτεύουσα Πλίσκα, καθώς και το ταμείο του χάνου Κρούμου. Λίγες ημέρες αργότερα θα σκοτωθεί στη μάχη του Βαρμπίτσου, μία από τις πιο ταπεινωτικές ήττες της Βυζαντινής Ιστορίας.

1821: Η Μονεμβασιά παραδίδεται στους Έλληνες επαναστάτες ύστερα από συμφωνία με τους Οθωμανούς. Η απελευθέρωση της ιστορικής πόλης ενισχύει ηθικά την Επανάσταση και κατοχυρώνει στρατηγικό πλεονέκτημα στην Πελοπόννησο.

1825: Ο Ελληνικός Στόλος επιτυγχάνει την άρση του ναυτικού αποκλεισμού του Μεσολογγίου, επιτρέποντας τον ανεφοδιασμό της πόλης και παρατείνοντας την αντίστασή της κατά την πρώτη πολιορκία από τους Οθωμανούς.

1833: Με βασιλικό διάταγμα, η Εκκλησία της Ελλάδος ανακηρύσσεται αυτοκέφαλη και υπάγεται στο κράτος, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Η μονομερής αυτή ενέργεια προκαλεί ένταση στις σχέσεις των δύο Εκκλησιών.

1903: Η Ford Motor Company πουλά το πρώτο της αυτοκίνητο, το μοντέλο Α, στην τιμή των 750 δολαρίων. Η τελική του ταχύτητα φτάνει τα 45 χλμ./ώρα και σηματοδοτεί την αρχή της μαζικής αυτοκίνησης στις ΗΠΑ.

1912: Ο Κωνσταντίνος Τσικλητήρας επιστρέφει στην Αθήνα μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Στοκχόλμης, όπου κατέκτησε το χρυσό στο άλμα άνευ φοράς. Ο λαός τον υποδέχεται πανηγυρικά στον σιδηροδρομικό σταθμό Πελοποννήσου.

1914: Η Αυστροουγγαρία αποστέλλει τελεσίγραφο στη Σερβία με αφορμή τη δολοφονία του διαδόχου Φραγκίσκου Φερδινάνδου. Το γεγονός αυτό θα σταθεί η αφορμή για την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου λίγες ημέρες αργότερα.

1942: Ξεκινά η λειτουργία του στρατοπέδου εξόντωσης Τρεμπλίνκα στην κατεχόμενη Πολωνία. Στο κέντρο αυτό θα βρουν τον θάνατο σχεδόν 900.000 Εβραίοι, στο πλαίσιο του Ολοκαυτώματος από τους Ναζί.

1952: Ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ ηγείται του στρατιωτικού πραξικοπήματος που οδηγεί στην ανατροπή του βασιλιά Φαρούκ και στην εγκαθίδρυση δημοκρατίας στην Αίγυπτο. Θα εξελιχθεί σε εμβληματικό ηγέτη του αραβικού κόσμου.

1953: Αρχίζει στο Στρατοδικείο Αθηνών η δίκη του Νίκου Πλουμπίδη, ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ, ο οποίος είχε συλληφθεί και κατηγορηθεί για κατασκοπεία. Θα καταδικαστεί σε θάνατο και θα εκτελεστεί τον Αύγουστο.

1957: Γεννιέται στο Νιου Τζέρσεϊ ο Νίκος Γκάλης, που θα γράψει χρυσές σελίδες στην ιστορία του ελληνικού μπάσκετ. Η καριέρα του θα κορυφωθεί με το Ευρωμπάσκετ του 1987, φέρνοντας το άθλημα στην καρδιά των Ελλήνων.

1974: Πνιγμένη στο αίμα της Κύπρου, η χούντα της Αθήνας καταρρέει. Σε ιστορική σύσκεψη αποφασίζεται η επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή από το Παρίσι και ξεκινά η περίοδος της Μεταπολίτευσης. Την ίδια μέρα, παραιτείται ο διορισμένος πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Σαμψών και τη θέση του αναλαμβάνει ο Γλαύκος Κληρίδης.

1996: Πεθαίνει η Αλίκη Βουγιουκλάκη, ηθοποιός-σύμβολο του ελληνικού σινεμά. Με 42 ταινίες, οι περισσότερες εμπορικές επιτυχίες, και προσωπική απήχηση χωρίς προηγούμενο, καθιερώθηκε ως η «Εθνική Σταρ».

2007: Καναντέρ της Πυροσβεστικής συντρίβεται στα Στύρα Εύβοιας κατά τη διάρκεια κατάσβεσης πυρκαγιάς, με αποτέλεσμα τον τραγικό θάνατο των δύο πιλότων. Η συντριβή συγκλονίζει το πανελλήνιο.

2011: Η Έιμι Γουάινχαουζ, μία από τις πιο ταλαντούχες φωνές της γενιάς της, βρίσκεται νεκρή στο σπίτι της στο Λονδίνο, σε ηλικία 27 ετών. Γίνεται μέλος του λεγόμενου «Club 27», μαζί με άλλους μουσικούς που πέθαναν νέοι.

2018: Η Ελλάδα βιώνει μία από τις πιο τραγικές καταστροφές της σύγχρονης ιστορίας της. Καταστροφικές πυρκαγιές ξεσπούν σχεδόν ταυτόχρονα σε διάφορες περιοχές της Αττικής, με εστίες στην Κινέτα και την Καλλιτεχνούπολη, ωστόσο η ανείπωτη τραγωδία εκτυλίσσεται κυρίως στο παραθαλάσσιο Μάτι. Μέσα σε λίγες ώρες, οι φλόγες μετατρέπουν ολόκληρες γειτονιές σε στάχτη, αφήνοντας πίσω τους 104 νεκρούς και 172 τραυματίες, ενώ χιλιάδες σπίτια καταστρέφονται ολοσχερώς και δεκάδες χιλιάδες στρέμματα δασικής και οικιστικής έκτασης παραδίδονται στη φωτιά.

Γεννήσεις

1911 – Στρατής Τσίρκας, Έλληνας συγγραφέας, ποιητής και λογοτεχνικός κριτικός (πραγματικό όνομα: Ιωάννης Χατζηανδρέας). Γεννημένος στο Κάιρο, υπήρξε από τις πιο σημαντικές φωνές της μεταπολεμικής λογοτεχνίας με κύριο έργο του την εμβληματική τριλογία μυθιστορημάτων «Ακυβέρνητες Πολιτείες». Η ζωή και το έργο του επηρεάστηκαν από την αριστερή ιδεολογία, τη Μέση Ανατολή και τη σύγχρονη ιστορία, ενώ το όνομά του είναι ταυτισμένο με τον αγώνα για πολιτισμό και ελευθερία

1957 – Νίκος Γκάλης, Έλληνας καλαθοσφαιριστής, γεννημένος στις ΗΠΑ. Θεωρείται ο κορυφαίος Έλληνας αθλητής και μία από τις μεγαλύτερες μορφές στην ιστορία του ευρωπαϊκού μπάσκετ. Υπήρξε ο άνθρωπος-σύμβολο που ανέδειξε το άθλημα στην Ελλάδα, οδηγώντας την Εθνική ομάδα σε ιστορικές επιτυχίες και αλλάζοντας τη μοίρα του ελληνικού αθλητισμού. Αναγνωρισμένος για το αστείρευτο ταλέντο του, εντάχθηκε στο Hall of Fame της FIBA και το Naismith Memorial Basketball Hall of Fame

1965 – Σλας (Slash, κατά κόσμον Σωλ Χάντσον – Saul Hudson), Βρετανοαμερικανός κιθαρίστας και εμβληματικό μέλος των Guns N’ Roses, γεννήθηκε στις 23 Ιουλίου 1965 στο Λονδίνο. Διεθνούς φήμης για το εκρηκτικό του στυλ και το χαρακτηριστικό του ύφος, έγινε γνωστός παγκοσμίως στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ως ο κιθαρίστας των Guns N’ Roses με τα riff σε τραγούδια όπως το «Sweet Child o’ Mine» και το «November Rain». Μετά την αποχώρησή του το 1996 λόγω διαφωνιών με τον Axl Rose, δημιούργησε το συγκρότημα Slash’s Snakepit και αργότερα τους Velvet Revolver. Έχει επίσης διακριθεί ως solo καλλιτέχνης συνεργαζόμενος με κορυφαία ονόματα της ροκ σκηνής. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους κιθαρίστες της σύγχρονης μουσικής

1969 – Σωτήρης Καλυβάτσης, Έλληνας παρουσιαστής και ηθοποιός, με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη. Έγινε ευρύτερα γνωστός τη δεκαετία του ’90 παρουσιάζοντας εκπομπές όπως το «Κομφούζιο» και το «Α.Μ.Α.Ν.», ενώ έχει συμμετάσχει και σε γνωστά τηλεοπτικά προγράμματα, ταινίες και θεατρικές παραστάσεις. Ξεχωρίζει για το ιδιαίτερο χιούμορ του και την παρουσία του στην ψυχαγωγία

1979 – Άντα Λιβιτσάνου, Ελληνίδα ηθοποιός, τραγουδίστρια και επιχειρηματίας, γεννημένη στην Αθήνα. Έγινε γνωστή από τηλεοπτικές σειρές όπως η «Λόλα», αλλά και από τη συμμετοχή της σε θεατρικές και μουσικές παραγωγές. Τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιείται ως ιδιοκτήτρια ζαχαροπλαστείου, διατηρώντας ενεργή παρουσία στην καλλιτεχνική και κοινωνική ζωή

1986 – Χρήστος Τούσης (Tus), Έλληνας ράπερ, γεννημένος στην Πάργα. Καλλιτέχνης με έντονη παρουσία στη ραπ σκηνή, με δισκογραφία από το 2007 και αρκετές συνεργασίες. Έγινε γνωστός για το σατιρικό ύφος του και την κοινωνική κριτική μέσα από τους στίχους του, ενώ έχει απασχολήσει τη δημόσια συζήτηση για αμφιλεγόμενα τραγούδια του

Θάνατοι

1996 – Αλίκη Βουγιουκλάκη, Ελληνίδα ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου, τραγουδίστρια και θεατρική επιχειρηματίας, γνωστή ως «εθνική σταρ» της Ελλάδας. Γεννημένη στο Μαρούσι στις 20 Ιουλίου 1934, υπήρξε η δημοφιλέστερη πρωταγωνίστρια της εγχώριας σκηνής, με καριέρα που περιλάμβανε 42 κινηματογραφικές ταινίες και σπουδαίες θεατρικές παραγωγές. Βραβεύτηκε με το Α’ Βραβείο Γυναικείου Ρόλου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για τη «Μανταλένα» και πρωταγωνίστησε σε θεατρικά όπως «Καμπαρέ», «Εβίτα» και «Η Μελωδία της Ευτυχίας». Ο θάνατός της από καρκίνο στις 23 Ιουλίου 1996 συγκλόνισε το πανελλήνιο, επισφραγίζοντας τη διαχρονική της επιρροή στον ελληνικό πολιτισμό

2011 – Έιμι Γουάινχαουζ (Amy Winehouse), Αγγλίδα τραγουδίστρια και συνθέτρια. Ξεχώρισε για τη βαθιά, εκφραστική κοντράλτο φωνή της και το εκλεκτικό της στυλ στη μουσική, συνδυάζοντας σόουλ, τζαζ και rhythm & blues. Έγινε παγκοσμίως γνωστή με τα άλμπουμ «Frank» και κυρίως με το «Back to Black» (2006), το οποίο της χάρισε πέντε βραβεία Γκράμι – ρεκόρ για Βρετανίδα καλλιτέχνιδα σε μία διοργάνωση. Τα τραγούδια της όπως «Rehab» και «Back to Black» σημάδεψαν τη σύγχρονη ποπ μουσική, ενώ το ιδιαίτερο στιλ της επηρέασε ισχυρά τη μόδα και την ποπ κουλτούρα. Η ταραχώδης προσωπική της ζωή και οι εθισμοί της απασχόλησαν το κοινό και τα ΜΜΕ. Πέθανε στις 23 Ιουλίου 2011, σε ηλικία μόλις 27 ετών, από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ

2012 – Σάλι Ράιντ (Sally Ride), Αμερικανίδα αστροφυσικός, καθηγήτρια πανεπιστημίου και η πρώτη Αμερικανίδα που ταξίδεψε στο διάστημα. Έγινε παγκοσμίως γνωστή όταν το 1983 συμμετείχε στην αποστολή του διαστημικού λεωφορείου «Challenger» ως μέλος του πληρώματος, γράφοντας ιστορία ως η νεότερη και πρώτη γυναίκα από τις ΗΠΑ που βρέθηκε σε τροχιά γύρω από τη Γη. Μετά την καριέρα της στη NASA, αφιερώθηκε στην εκπαίδευση και στην προώθηση της επιστήμης στις νεαρές γυναίκες, ιδρύοντας την οργάνωση «Sally Ride Science». Ξεχώρισε για το έργο της στην προώθηση της ισότητας των φύλων στις επιστήμες και υπήρξε πηγή έμπνευσης για πολλές γενιές. Πέθανε το 2012 μετά από μάχη με τον καρκίνο.

Εορτολόγιο