Το άρθρο αναφέρεται στη δράση της μαφίας των παράνομων φυτοφαρμάκων στην Ελλάδα, καθώς οι αγρότες στρέφονται σε φθηνότερες και πιο επικίνδυνες εναλλακτικές λόγω του υψηλού κόστους των νόμιμων προϊόντων. Παράνομες ουσίες εισάγονται λαθραία από τη Βουλγαρία και την Τουρκία, ενώ οι αγρότες ψεκάζουν κρυφά για να μειώσουν τα έξοδά τους.
Η χρήση αυτών των προϊόντων είναι διαδεδομένη στην Ευρώπη, παρά τις προσπάθειες της ΕΕ να μειώσει τη χρήση φυτοφαρμάκων. Οι παράνομες πρακτικές απειλούν τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον, με τις αρχές να δυσκολεύονται να ελέγξουν το φαινόμενο.
Παράλληλα, οι αγρότες αντιμετωπίζουν αυξημένους κινδύνους για την υγεία τους, ενώ οι τοπικές κοινωνίες πλήττονται από τις οικονομικές δυσκολίες και την κλιματική αλλαγή.
Διαβάστε αναλυτικά
Καθώς το κόστος ψεκασμού των καλλιεργειών με φυτοφάρμακα γίνεται ολοένα και πιο ακριβό, οι αγρότες στη γεωργική «καρδιά» της Ελλάδας στρέφονται σε μια φθηνότερη εναλλακτική: υγρά, σε πλαστικά μπουκάλια χωρίς ετικέτα που διακινούνται λαθραία μέσω ξηράς και θάλασσας.
Τα προϊόντα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά, όπως ανέφεραν αρκετοί αγρότες σε όλη τη θεσσαλική πεδιάδα. Είναι όμως και δυνητικά πιο επικίνδυνα: εργαστηριακές δοκιμές που κοινοποιήθηκαν στο Reuters δείχνουν ότι τα μπουκάλια περιέχουν φυτοφάρμακα που έχουν απαγορευτεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και αρκετά χρόνια λόγω υποψίας κινδύνων για τον άνθρωπο ή το περιβάλλον.
Η κατάσταση στην Ελλάδα, όπως εξηγούν αγρότες, αιρετοί, αξιωματούχοι επιβολής του νόμου και ειδικοί της βιομηχανίας φυτοφαρμάκων, επαναλαμβάνεται σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου οι αρχές δηλώνουν ότι η χρήση απαγορευμένων και παραποιημένων φυτοφαρμάκων είναι υψηλότερη από ποτέ.
Αυτό συμβαίνει τη στιγμή που η Ένωση επιδιώκει να μειώσει ακόμη και τη χρήση επιτρεπόμενων βοηθημάτων καλλιέργειας, στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης. Τουλάχιστον το 14% των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται σήμερα στα ευρωπαϊκά χωράφια είναι παράνομα, από περίπου 10% το 2015, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, ο αριθμός αυτός φτάνει το 25%, σύμφωνα με τον Ελληνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας (ΕΣΥΦ), που εκπροσωπεί τις εταιρείες φυτοφαρμάκων στη χώρα.
Ένα ρεκόρ 2.040 τόνων παράνομων φυτοφαρμάκων κατασχέθηκαν από την αστυνομία στην Ευρώπη το 2022, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Europol από πανευρωπαϊκή επιχείρηση, τέσσερις φορές περισσότερο από το 2019. Το πρόβλημα είναι πιθανότατα ακόμη μεγαλύτερο, καθώς μεγάλο μέρος του λαθρεμπορίου περνά απαρατήρητο, σύμφωνα με τις αρχές στην Ελλάδα και σε αρκετούς από τους βασικούς αγροτικούς παραγωγούς της Ευρώπης: τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ισπανία.
«Αυτό αποτελεί μακροχρόνια ανησυχία», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απαντώντας σε ερωτήσεις του Reuters. Η αντιμετώπιση του λαθρεμπορίου είναι ευθύνη των κρατών-μελών, αλλά η Επιτροπή εργάζεται για να επιταχύνει την έγκριση νέων ουσιών ώστε να βοηθήσει τους αγρότες να αντιμετωπίσουν νόμιμα τα παράσιτα, ανέφερε ο εκπρόσωπος. Ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας, Κώστας Τσιάρας, δήλωσε στο Reuters ότι η Ελλάδα εργάζεται για την προστασία της δημόσιας υγείας, τη στήριξη των αγροτών και την προώθηση ασφαλούς, νόμιμης αγροτικής παραγωγής. «Η μάχη κατά της παρανομίας είναι προτεραιότητα για εμάς», είπε.
Απειλούμενα βιοπώσιμα
Οι Έλληνες αγρότες είναι ευάλωτοι στο παράνομο εμπόριο φυτοφαρμάκων λόγω των συνεχιζόμενων επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής, που έχει ξεράνει τη γη τους και έχει φέρει ξεσπάσματα παρασίτων.
Τα φυτοφάρμακα μπορεί να φτάσουν έως και το 50% του ετήσιου κόστους, όπως ανέφεραν κάποιοι αγρότες. Ένα λίτρο ενός δημοφιλούς ελληνικού εντομοκτόνου κοστίζει έως 380 ευρώ. Ένα παραποιημένο μπορεί να βρεθεί στη μαύρη αγορά για 200-230 ευρώ, πρόσθεσαν. Οι υψηλές τιμές απειλούν τους αγρότες στη Θεσσαλία, μια βασική «αποθήκη» της κεντρικής Ελλάδας που παράγει μήλα, αμύγδαλα, σιτηρά και βαμβάκι. Οπωρώνες στην περιοχή έχουν εγκαταλειφθεί καθώς οι αγρότες αναζητούν εργασία αλλού. «Για να επιβιώσεις, πρέπει να γίνεις εγκληματίας;» αναρωτιέται ο Γιώργος Ζέικος, τέταρτης γενιάς μηλοπαραγωγός και επικεφαλής συνεταιρισμού στο χωριό Αγιά. «Άλλο να παραβιάζεις το νόμο για το κέρδος, άλλο για να επιβιώσεις».
Ο Ζέικος είπε ότι έχει αρνηθεί προτάσεις να χρησιμοποιήσει παράνομα φυτοφάρμακα. Όμως αγρότες σε έξι χωριά της θερμής κοιλάδας δήλωσαν ότι οι ίδιοι, συγγενείς ή γείτονές τους τα έχουν δοκιμάσει. Ένας ακόμη πειρασμός είναι η αντιληπτή αποτελεσματικότητα των παράνομων φυτοφαρμάκων.
Σε διάλειμμα από τα χωράφια, αγρότες στο βαμβακοπαραγωγό χωριό Μεταμόρφωση θυμήθηκαν πώς τα παλαιότερα, πλέον απαγορευμένα, φυτοφάρμακα ήταν τόσο ισχυρά που τα πουλιά δεν πετούσαν πάνω από τα χωράφια τους μετά τον ψεκασμό. Τώρα, όπως είπαν, εφαρμόζουν διπλάσια από τη συνιστώμενη δόση του νόμιμου προϊόντος.
Ο Γιώργος Ποντίκας, πρόεδρος του ΕΣΥΦ, απέρριψε τους ισχυρισμούς των αγροτών ότι τα φυτοφάρμακα είναι ακριβά και αναποτελεσματικά. Ανέφερε αντίθετα ότι οι αρχές δεν κάνουν αρκετά για να τιμωρήσουν τους παραβάτες. «Όποιος δηλητηριάζει την τροφική μας αλυσίδα για το κέρδος πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εγκληματίας», είπε ο Ποντίκας, που είναι και διευθύνων σύμβουλος του ελληνικού παραρτήματος της ελβετικής Syngenta.
Παράνομο εμπόριο
Τα προϊόντα διακινούνται λαθραία στην Ελλάδα οδικώς από τη Βουλγαρία μέσα σε ρεζέρβες ή μεταφέρονται με σχεδίες που χρησιμοποιούν διακινητές για να φέρουν μετανάστες από την Τουρκία, όπως είπαν αγρότες και αξιωματούχοι.
Σε ένα χωριό, ένας αμυγδαλοπαραγωγός είπε ότι κάποτε οδήγησε στη Βουλγαρία και αγόρασε πέντε κουτιά παραποιημένων προϊόντων για τον εαυτό του και τους γείτονές του. Σε άλλο, ένας αγρότης είπε ότι οι ντόπιοι λειτουργούν ως μεσάζοντες για έναν γνωστό ως «ο Βούλγαρος». Όταν αναμένεται, παίρνουν παραγγελίες από άλλους στο χωριό.
Οι αγρότες πληρώνουν με μετρητά, ψεκάζουν τη νύχτα και καίνε τα άδεια δοχεία για να εξαφανίσουν τα ίχνη, όπως είπαν. «Αν το θες, θα το βρεις», είπε ο Θανάσης Κωστής, αγρότης στη Μεταμόρφωση. Ο Κωστής είπε ότι δεν έχει χρησιμοποιήσει παράνομα προϊόντα.
Οι αγρότες που μίλησαν στο Reuters και είχαν χρησιμοποιήσει παράνομα φυτοφάρμακα ζήτησαν να παραμείνουν ανώνυμοι, φοβούμενοι τις Αρχές. Η βουλγαρική Υπηρεσία Ασφάλειας Τροφίμων δήλωσε ότι έχει εντείνει τους ελέγχους από τον Οκτώβριο για την αντιμετώπιση του εμπορίου και της χρήσης μη εγκεκριμένων προϊόντων.
Το τουρκικό Υπουργείο Εμπορίου δεν απάντησε σε αίτημα του Reuters για σχόλιο.
Το εμπόριο γίνεται όλο και πιο οργανωμένο, μοιάζοντας με οργανωμένο οικονομικό έγκλημα, όπως δήλωσε ανώτερος αξιωματικός της ελληνικής αστυνομίας υπό καθεστώς ανωνυμίας. Οι ρόλοι μοιράζονται σε εισαγωγή, αποθήκευση και διανομή. Εν τω μεταξύ, η αστυνομία βασίζεται κυρίως σε πληροφορίες, όπως είπαν τρεις αξιωματούχοι της αστυνομίας και της βιομηχανίας.
Ο Δημήτρης Σταυρίδης, επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας Θεσσαλίας, παραδέχτηκε ότι θα μπορούσαν να γίνουν περισσότεροι έλεγχοι στις λαϊκές αγορές, αλλά ορισμένες περιοχές αντιμετωπίζουν υποστελέχωση.
Κίνδυνοι για την υγεία
Τα κατασχεμένα προϊόντα αποστέλλονται στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο στην Αθήνα για ανάλυση. Πολλά φτάνουν με βουλγαρικές, τουρκικές ή χειρόγραφες ετικέτες. Ορισμένα παραποιημένα μοιάζουν με εγκεκριμένα στην ΕΕ προϊόντα, αλλά μπορεί να περιέχουν επικίνδυνα υποκατάστατα, συμπεριλαμβανομένων άγνωστων διαλυτών. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, μόνο τα φυτοφάρμακα με ελληνικές ετικέτες είναι νόμιμα.
Η ελληνική αστυνομία και η Europol λένε ότι πολλές από αυτές τις ουσίες προέρχονται από την Κίνα. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας δήλωσε με e-mail ότι ζητά πάντα από τις εταιρείες να τηρούν τους νόμους των χωρών όπου δραστηριοποιούνται και ότι το Πεκίνο είναι πρόθυμο να ενισχύσει τη συνεργασία με την ΕΕ στην τελωνειακή επιβολή.
Οι απαγορεύσεις της ΕΕ οφείλονται εν μέρει σε κινδύνους για την υγεία που έχουν εντοπίσει οι ρυθμιστικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων συνδέσμων με βλάβες στο ήπαρ, τα νεφρά και τους πνεύμονες ή ως πιθανώς καρκινογόνοι. Ωστόσο, ορισμένες από αυτές τις χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται νόμιμα σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ.
Πάνω από δώδεκα απαγορευμένα φυτοφάρμακα – κάποια από το 2009 – ανιχνεύθηκαν μόνο στην Ελλάδα το 2024, σύμφωνα με εκθέσεις που είδε το Reuters. «Αυτό είναι σοβαρό», είπε ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Δημήτρης Κουρέτας, καθηγητής τοξικολογίας, αναφερόμενος σε έρευνα για τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία.
Τον τελευταίο χρόνο, 10 απαγορευμένα φυτοφάρμακα ανιχνεύθηκαν σε ελληνικά προϊόντα, όπως ελιές, κεράσια, ντομάτες, σταφύλια και πορτοκάλια, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας λέει ότι ο κίνδυνος για τους καταναλωτές από χαμηλά επίπεδα φυτοφαρμάκων είναι ελάχιστος, οι αγρότες που χρησιμοποιούν παράνομα χημικά μπορεί να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, πνευμονολόγοι στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας στη Θεσσαλία παρατήρησαν ότι πολλοί ασθενείς που κάπνιζαν και εκτίθεντο σε φυτοφάρμακα ανέπτυσσαν μια σπάνια μορφή ουλής στους πνεύμονες. Το 2006, τα ευρήματά τους που δημοσιεύτηκαν μαζί με παρόμοια έρευνα στη Γαλλία, βοήθησαν να αναγνωριστεί επίσημα μια ασθένεια που είναι πλέον γνωστή ως Συνδυασμένη Πνευμονική Ίνωση και Εμφύσημα (CPFE).
«Σχεδόν όλοι οι ασθενείς που εκτέθηκαν τόσο στο κάπνισμα όσο και στα φυτοφάρμακα ανέπτυξαν αυτή τη διακριτή οντότητα», δήλωσε ο γιατρός Ηλίας Δήμας. Σε άλλες αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, γιατροί λένε ότι έχουν παρατηρήσει αύξηση των αναπνευστικών νοσημάτων τα τελευταία χρόνια, πιθανώς συνδεδεμένων με την έκθεση σε φυτοφάρμακα, και αρχίζουν να λαμβάνουν υπόψη το επάγγελμα των ασθενών τους.
Οι αγρότες αντιμετωπίζουν τους κινδύνους με αδιαφορία. «Όλα τα φυτοφάρμακα έχουν συνέπειες», είπε ο Κωστής, ο αγρότης στη Μεταμόρφωση. «Είχα μάσκα, αλλά φέτος δεν τη φόρεσα καθόλου»
Συνοπτικά
- Η δράση της μαφίας φυτοφαρμάκων στην Ελλάδα αυξάνεται, καθώς οι αγρότες χρησιμοποιούν παράνομα προϊόντα λόγω των υψηλών τιμών των νόμιμων.
- Παράνομες ουσίες εισάγονται κυρίως από Βουλγαρία και Τουρκία, με τους αγρότες να ψεκάζουν κρυφά και να καίνε τα άδεια δοχεία για να αποφύγουν τις αρχές.
- Το 14% των φυτοφαρμάκων στην ΕΕ είναι παράνομα, με ορισμένες περιοχές της Ελλάδας να φτάνουν το 25%, θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.
- Οι αγρότες, υπό την πίεση της οικονομικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής, εκτίθενται σε επικίνδυνες χημικές ουσίες, ενώ η κατάσταση επιδεινώνεται από την οργανωμένη φύση του λαθρεμπορίου.