Ο Παναγιώτης Σημανδηράκης αναλύει την κρίσιμη κατάσταση στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα, επισημαίνοντας ότι η χώρα βρίσκεται σε συστημικό αδιέξοδο λόγω της έλλειψης διαλόγου και στρατηγικού σχεδιασμού.
Παρά τις κυβερνητικές εξαγγελίες, τα στοιχεία δείχνουν μείωση της ανακύκλωσης και συνεχιζόμενη εξάρτηση από την ταφή, με σοβαρούς κινδύνους για την επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων.
Η νέα ηγεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος καλείται να αναλάβει δράση, προωθώντας μια συνεργατική προσέγγιση με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, ώστε να διαμορφωθεί μια βιώσιμη και αποτελεσματική στρατηγική διαχείρισης αποβλήτων, ενόψει της επικείμενης Συνόδου των ΦοΔΣΑ.
Διαβάστε παρακάτω
Η διαχείριση των αστικών αποβλήτων αποτελεί ένα από τα πλέον κρίσιμα και σύνθετα ζητήματα δημόσιας πολιτικής στη χώρα μας
Παναγιώτης Σημανδηράκης*
17.06.2025
Η διαχείριση των αστικών αποβλήτων αποτελεί ένα από τα πλέον κρίσιμα και σύνθετα ζητήματα δημόσιας πολιτικής στη χώρα μας. Συνιστά ταυτόχρονα πρόκληση και ευκαιρία, τόσο για την Κεντρική Διοίκηση όσο και για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Με τον χρόνο να πιέζει και τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους να συρρικνώνονται, η ανάγκη για αποτελεσματική, βιώσιμη και συναινετική στρατηγική καθίσταται πιο επιτακτική από ποτέ.
Ωστόσο, η εμμονή της Πολιτείας σε πρακτικές μονομερούς σχεδιασμού, η απουσία ουσιαστικού διαλόγου με τους θεσμικούς και κοινωνικούς εταίρους, η απαξίωση της εμπειρίας και της τεχνογνωσίας των εμπλεκόμενων φορέων, καθώς και οι συνεχείς τροποποιήσεις –ακόμα και πρόσφατα θεσπισμένων νομοθετημάτων– έχουν οδηγήσει τον τομέα σε δομικό αδιέξοδο.
Παρά τις επαναλαμβανόμενες κυβερνητικές διακηρύξεις περί «μεταρρυθμιστικής τομής», τα επίσημα ευρωπαϊκά στοιχεία αποτυπώνουν μια εικόνα στασιμότητας – αν όχι οπισθοδρόμησης. Ενδεικτικά, το ποσοστό ανακύκλωσης των αστικών αποβλήτων μειώθηκε από 21% το 2019 σε 17% το 2022, ενώ ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ενωσης βαδίζει σταθερά προς τον στόχο του 55% έως το 2025. Η ταφή απορριμμάτων –η πλέον ανεπιθύμητη μέθοδος διαχείρισης– εξακολουθεί να υπερβαίνει το 80%, παρά την επιβολή τέλους ταφής και τη νομοθετική απαγόρευση ταφής μη επεξεργασμένων σύμμεικτων. Η ενεργειακή αξιοποίηση παραμένει στάσιμη στο 2%, ενώ η χωριστή συλλογή βιοαποβλήτων αγγίζει μόλις το 1%, χωρίς ουσιαστική πρόοδο σε σχέση με το 2019 (Πηγές: Eurostat, EEA, Ευρωπαϊκή Επιτροπή – δεδομένα 2019–2022).
Τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν με σαφήνεια πως οι εξαγγελίες περί προόδου δεν αντανακλούν την πραγματικότητα. Αντιθέτως, η Ελλάδα παραμένει ουραγός στην Ευρώπη, απομακρυνόμενη σταθερά από τους κοινοτικούς στόχους. Δεν πρόκειται για απλή καθυστέρηση, αλλά για συστημική αδυναμία υλοποίησης αποτελεσματικής δημόσιας πολιτικής.
Χωρίς άμεση επιτάχυνση, η χώρα διατρέχει σοβαρό κίνδυνο αποτυχίας στην επίτευξη των δεσμευτικών στόχων του 2025 και του 2035. Τα πρόστιμα λόγω μη συμμόρφωσης θα είναι ιδιαίτερα υψηλά, επιβαρύνοντας τελικά την κοινωνία και την εθνική οικονομία.
Η παρούσα πραγματικότητα αποκαλύπτει τα αδιέξοδα ενός συγκεντρωτικού τρόπου σχεδιασμού. Ενώ προβάλλεται μια εικόνα ευρυθμίας, η πραγματικότητα παραμένει αμείλικτη. Η επανεκκίνηση του διαλόγου μεταξύ Πολιτείας και ΦοΔΣΑ δεν είναι πολυτέλεια – είναι αναγκαία συνθήκη για τη διάσωση του τομέα. Η πολιτική ευθύνη για τον σχεδιασμό και την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων ανήκει ξεκάθαρα στην ηγεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Δυστυχώς, ο τομέας των χρηματοδοτήσεων βρίσκεται σε παρατεταμένο τέλμα. Παρά τη θετική συμφωνία του Αυγούστου 2022 για το Πρόγραμμα «Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή» (ΠΕΚΑ) 2021–2027), με την ουσιαστική συμβολή του υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, έως σήμερα παρατηρείται πλήρης στασιμότητα. Η σημαντική καθυστέρηση στην έκδοση προσκλήσεων, η παρελκυστική αντιμετώπιση έργων της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου και η συστηματική αγνόηση ώριμων προτάσεων των ΦοΔΣΑ συνθέτουν ένα σκηνικό αδράνειας και εγκατάλειψης.
Πολύτιμοι πόροι παραμένουν αναξιοποίητοι ή εκτρέπονται σε άλλες προτεραιότητες. Η μη ενεργοποίηση της τεχνικής βοήθειας και η απουσία προσλήψεων εξειδικευμένου προσωπικού, παρά τις προβλέψεις, επιτείνουν το πρόβλημα. Στον τομέα της ανακύκλωσης, η εικόνα είναι απογοητευτική: μοναδικό «επίτευγμα» θεωρείται η επιβολή ενός επαχθούς τέλους ταφής στους ΟΤΑ, μετακυλίοντας το κόστος στους δήμους και στους πολίτες, ενώ ταυτόχρονα προωθείται μονοδιάστατα η ενεργειακή αξιοποίηση, χωρίς επαρκείς εναλλακτικές.
Οι έξι μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης προωθούνται χωρίς καμία διαβούλευση με τους ΦοΔΣΑ ή την ΚΕΔΕ, με όρους που προϋποθέτουν την αποτυχία της ανακύκλωσης ώστε να διασφαλιστεί η τροφοδοσία τους με δευτερογενές καύσιμο. Το οικονομικό βάρος μεταφέρεται στους δήμους – χωρίς ενημέρωση, χωρίς σχεδιασμό, χωρίς συναίνεση.
Ο νέος Υπουργός, κ. Σταύρος Παπασταύρου, αναλαμβάνει καθήκοντα σε μια εξαιρετικά κρίσιμη συγκυρία για τον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων. Η πρόθεσή του για αλλαγές και η έκδηλη ανησυχία του για την πορεία των εξελίξεων είναι θετικά και καλοδεχούμενα στοιχεία. Το αίτημα για ουσιαστικές λύσεις είναι πλέον κοινό και επείγον – τόσο στην Αυτοδιοίκηση όσο και στο πεδίο της εφαρμογής. Το ζητούμενο, ωστόσο, είναι η μετάβαση από τις διαπιστώσεις στις πράξεις. Εάν δεν υπάρξει σαφής πολιτική κατεύθυνση, τεκμηριωμένη στρατηγική και στήριξη της εφαρμογής στο πεδίο, τότε η πολιτική ευθύνη για τη συνέχιση της σημερινής κατάστασης θα βαρύνει στο εξής τη νέα ηγεσία.
Η θεσμική σοβαρότητα απαιτεί να τεθούν τα πράγματα με την ακρίβεια και την ευθύνη που επιβάλλει η συγκυρία. Η αρμοδιότητα χάραξης πολιτικής δεν μπορεί να ασκηθεί από στελέχη που με τις πράξεις και τις παραλείψεις τους, επί έξι ολόκληρα χρόνια, έχουν δημιουργήσει τη σημερινή απαράδεκτη κατάσταση και ανακυκλώνουν αναποτελεσματικές και άγονες πρακτικές και ιδέες. Ο Γενικός Γραμματέας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων οφείλει να προωθεί, να διεκπεραιώνει και να υπηρετεί ενεργά τις πολιτικές επιλογές της ηγεσίας του Υπουργείου, και όχι να καθορίζει την πορεία βάσει προσωπικών εκτιμήσεων ή προτεραιοτήτων. Ο ρόλος του σήμερα πρέπει να είναι συνθετικός και συμπεριληπτικός, ενσωματώνοντας τη φωνή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης – μιας φωνής με θεσμική νομιμοποίηση, τεκμηριωμένες προτάσεις και βαθιά εμπειρία από το πεδίο.
Η αποτελεσματικότητα της πολιτικής εξαρτάται τελικά από τη δυνατότητα του Υπουργείου να λειτουργεί με συνοχή, διαφάνεια και γνήσια συνεργασία με όλους τους θεσμικούς εταίρους.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η επικείμενη 17η Σύνοδος των ΦοΔΣΑ (Μυτιλήνη, 19–21 Ιουνίου 2025) συνιστά κομβική ευκαιρία για την ανασυγκρότηση του διαλόγου. Ζητήματα μείζονος σημασίας θα τεθούν επί τάπητος, με νηφαλιότητα, χωρίς επικοινωνιακές ωραιοποιήσεις. Η Σύνοδος μπορεί να αποτελέσει σημείο καμπής – ένα βήμα προς τη θεμελίωση ενός νέου, δημοκρατικού μοντέλου διακυβέρνησης στον τομέα των αποβλήτων, με σεβασμό στον ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και έμφαση στις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών.
Η Αυτοδιοίκηση δεν επιζητεί τη σύγκρουση, αλλά την ουσιαστική συμμετοχή. Δεν αμφισβητεί τη θεσμική αρμοδιότητα της Πολιτείας, αλλά αξιώνει να ακουστεί, να αξιοποιηθεί και να συνδιαμορφώσει τη στρατηγική. Οφείλουμε να υπερβούμε τις αποσπασματικές πρακτικές του παρελθόντος και να συγκροτήσουμε ένα νέο πλαίσιο συνεργασίας που θα υπηρετεί έναν κοινό, φιλόδοξο και αναγκαίο στόχο:
Μια σύγχρονη, βιώσιμη και δίκαιη διαχείριση αποβλήτων – προς όφελος του περιβάλλοντος, της κοινωνίας και των επόμενων γενεών.
*του Παναγιώτη Σημανδηράκη, Δημάρχου Χανίων και Προέδρου του Δικτύου ΦοΔΣΑ