Η εξέλιξη της πράσινης ενέργειας αποτελεί την «ανακάλυψη της χρονιάς που τελειώνει»

Από τη Βιομηχανική Επανάσταση και μετά, η ανθρώπινη κοινωνία βασίστηκε στην «αρχαία» ηλιακή ενέργεια, η οποία αποθηκεύτηκε από φυτά πριν από εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, εγκλωβίστηκε στα ορυκτά καύσιμα και στη συνέχεια εξορύχθηκε από τη Γη. Όμως φέτος καταγράφηκε μια ξεκάθαρη μεταστροφή προς την ενέργεια που προέρχεται απευθείας από τον Ήλιο σήμερα. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κυρίως η ηλιακή και η αιολική, οι οποίες τελικά καθοδηγούνται από τον Ήλιο, ξεπέρασαν σε πολλά επίπεδα τις συμβατικές μορφές ενέργειας.

Σύμφωνα με τη δεξαμενή σκέψης για την ενέργεια, Ember, φέτος οι ανανεώσιμες πηγές ξεπέρασαν τον άνθρακα ως πηγή ηλεκτροπαραγωγής παγκοσμίως, ενώ η ανάπτυξη της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας ήταν αρκετή ώστε να καλύψει ολόκληρη την αύξηση της παγκόσμιας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο. Τον Σεπτέμβριο, ο πρόεδρος της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, δήλωσε στα Ηνωμένα Έθνη ότι η χώρα του θα μειώσει τις εκπομπές άνθρακα έως και κατά 10% μέσα σε μία δεκαετία, όχι μειώνοντας την κατανάλωση ενέργειας, αλλά επενδύοντας ακόμα περισσότερο στην αιολική και την ηλιακή ενέργεια. Παράλληλα, οι εισαγωγές ηλιακών πάνελ στην Αφρική και τη Νότια Ασία εκτοξεύθηκαν, καθώς οι κάτοικοι των περιοχών αυτών διαπίστωσαν ότι η ηλιακή ενέργεια στις στέγες μπορεί να τροφοδοτήσει οικονομικά τα φώτα, τα κινητά τηλέφωνα και τους ανεμιστήρες. Για πολλούς, η συνεχιζόμενη άνοδος των ανανεώσιμων πηγών μοιάζει πλέον ασταμάτητη, μια προοπτική που οδήγησε το περιοδικό Science να ανακηρύξει την άνοδο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ως την «Επιστημονική Ανακάλυψη της Χρονιάς 2025».

Η αισιοδοξία αυτή έρχεται σε αντίθεση με ένα σκηνικό αρνητικών ειδήσεων, το οποίο αναδείχθηκε έντονα στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο στο Μπελέμ της Βραζιλίας. Οι παγκόσμιες εκπομπές άνθρακα συνεχίζουν να αυξάνονται σταδιακά, καθώς οι χώρες αποτυγχάνουν να πετύχουν τις μειώσεις που είχαν δεσμευτεί με τη Συμφωνία του Παρισιού το 2015. Ο στόχος περιορισμού της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5 βαθμούς Κελσίου, πάντα φιλόδοξος, πλέον φαίνεται εντελώς ανέφικτος. Ωστόσο, η Χάνα Ρίτσι, επιστήμονας δεδομένων στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και αρθρογράφος για το κλίμα, συγκαταλέγεται σε εκείνους που βλέπουν ελπίδα. Χάρη στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η πολυαναμενόμενη υποχώρηση των ορυκτών καυσίμων πλησιάζει, όπως αναφέρει. Η Κίνα βρίσκεται «κυριολεκτικά στο κατώφλι» της ουσιαστικής απομάκρυνσης από τον άνθρακα, ενώ η χρήση ορυκτών καυσίμων στον υπόλοιπο κόσμο είναι πιθανό να ακολουθήσει.

Κινητήρια δύναμη αυτής της μετάβασης είναι η ισχυρή βιομηχανική μηχανή της Κίνας. Έπειτα από χρόνια συστηματικής ενίσχυσης του κλάδου μέσω επιδοτήσεων, η χώρα κυριαρχεί πλέον στην παγκόσμια παραγωγή τεχνολογιών ανανεώσιμης ενέργειας. Παράγει το 80% των ηλιακών κυψελών παγκοσμίως, το 70% των ανεμογεννητριών και το 70% των μπαταριών λιθίου, σε τιμές που κανένας ανταγωνιστής δεν μπορεί να συναγωνιστεί. «Η Κίνα πραγματικά το κατέκτησε αυτό, χάρη στο μέγεθος της οικονομίας της, τη βιομηχανική της ικανότητα και τον έντονο ανταγωνισμό στο εσωτερικό της», δηλώνει ο Λι Σούο, διευθυντής του China Climate Hub στο Asia Society Policy Institute.

Καθώς η παραγωγή αυξανόταν, οι τιμές μειώνονταν και η ζήτηση εκτοξευόταν. Η παραγωγή κλιμακώθηκε για να καλύψει τη ζήτηση, πιέζοντας ακόμα περισσότερο τις τιμές προς τα κάτω και ενισχύοντας περαιτέρω το ενδιαφέρον της αγοράς. Το αποτέλεσμα ήταν ένας ενάρετος κύκλος, μέσα από τον οποίο οι τεχνολογίες ανανεώσιμης ενέργειας εξελίχθηκαν σε έναν κλάδο που πλέον αντιστοιχεί σε περισσότερο από το 10% της κινεζικής οικονομίας. Η αιολική και η ηλιακή ενέργεια έγιναν οι φθηνότερες μορφές ενέργειας σε μεγάλο μέρος του κόσμου.

Το κύμα τεχνολογίας που ξεχύνεται από τα εργοστάσια της Κίνας έχει μεταμορφώσει όχι μόνο το ενεργειακό τοπίο της χώρας, αλλά και το φυσικό της περιβάλλον. Για δεκαετίες, η ανάπτυξη της Κίνας ήταν συνώνυμη με τον άνθρακα, ο οποίος προκαλούσε αποπνικτική ατμοσφαιρική ρύπανση και τεράστιες εκπομπές άνθρακα, που παραμένουν μεγαλύτερες από εκείνες όλων των ανεπτυγμένων χωρών μαζί. Σήμερα, ηλιακά πάνελ καλύπτουν ερήμους και το ψηλό, ηλιόλουστο οροπέδιο του Θιβέτ, ενώ ανεμογεννήτριες ύψους έως και 300 μέτρων δεσπόζουν σε ακτογραμμές και λόφους. Η παραγωγή ηλιακής ενέργειας της Κίνας αυξήθηκε πάνω από 20 φορές την τελευταία δεκαετία και οι ηλιακές και αιολικές εγκαταστάσεις της διαθέτουν πλέον επαρκή ισχύ, ώστε να τροφοδοτήσουν ολόκληρες τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι αυξανόμενες εξαγωγές πράσινης τεχνολογίας της Κίνας μεταμορφώνουν και τον υπόλοιπο κόσμο. Η Ευρώπη αποτελεί διαχρονικό πελάτη, ωστόσο και χώρες του Παγκόσμιου Νότου σπεύδουν να προμηθευτούν κινεζικά ηλιακά πάνελ, μπαταρίες και ανεμογεννήτριες, τόσο λόγω των δυνάμεων της αγοράς όσο και της επιθυμίας για ενεργειακή ανεξαρτησία. Στο Πακιστάν, για παράδειγμα, οι εισαγωγές κινεζικών ηλιακών πάνελ αυξήθηκαν πενταπλάσια από το 2022 έως το 2024, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία εκτόξευσε τις τιμές του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού ρεύματος. «Για ανθρώπους που αναρωτιούνταν πώς θα κρατήσουν τα φώτα αναμμένα στο σπίτι τους, ήταν μια απολύτως προφανής επιλογή», σημειώνει ο Λάουρι Μίλιβιρτα, αναλυτής στο Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα. Στη Νότια Αφρική, τα παλαιά και αναξιόπιστα εργοστάσια άνθρακα οδήγησαν σε παρόμοια δυναμική, ενώ η Αιθιοπία στράφηκε στην ηλιακή και την αιολική ενέργεια, εν μέσω ανησυχιών ότι η υδροηλεκτρική ενέργεια, βασικός πυλώνας της χώρας, θα μειωθεί λόγω των συχνότερων ξηρασιών.

Μέχρι στιγμής, η ιστορία αυτή δεν αφορά νέες τεχνολογίες. Η Κίνα «στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ίδια βασική τεχνολογία ηλιακών κυψελών που εφευρέθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από μισό αιώνα», αναφέρει ο Λι. Τότε, οι ΗΠΑ παρήγαγαν εξειδικευμένα πάνελ για διαστημικές αποστολές, σήμερα, η Κίνα τα κατασκευάζει για ολόκληρο τον κόσμο, καλύτερα, απείρως φθηνότερα και σε τεράστιες ποσότητες.

Η τεχνολογική πρόοδος θα μπορούσε να τροφοδοτήσει τα μελλοντικά κέρδη. Σήμερα, τα ηλιακά κύτταρα κατασκευάζονται από κρυσταλλικό πυρίτιο, ωστόσο ένα άλλο είδος κρυστάλλου, οι περοβσκίτες, μπορεί να συνδυαστεί με το πυρίτιο για να αυξήσει την απόδοση, απορροφώντας περισσότερα μήκη κύματος φωτός. Οι εξελίξεις στα υλικά επιτρέπουν επίσης την κατασκευή μακρύτερων πτερυγίων για ανεμογεννήτριες, αυξάνοντας την παραγόμενη ενέργεια, ενώ τα σχέδια για πλωτές ανεμογεννήτριες θα μπορούσαν να επεκτείνουν δραστικά τις υπεράκτιες περιοχές εγκατάστασής τους. Παράλληλα, οι τεράστιες μπαταρίες ιόντων λιθίου που χρησιμοποιούνται σήμερα για την αποθήκευση ενέργειας ίσως αντικατασταθούν στο μέλλον από άλλες χημικές τεχνολογίες, όπως οι μπαταρίες ροής βαναδίου, οι μπαταρίες νατρίου ή οι μπαταρίες ψευδαργύρου-αέρα, που θα μπορούσαν να είναι φθηνότερες ή να αποθηκεύουν πολύ περισσότερη ενέργεια.

Στο μεταξύ, οι επιστήμονες του κλίματος διαπιστώνουν ήδη τα οφέλη των υφιστάμενων τεχνολογιών. Φέτος, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συνέβαλαν στο να σταθεροποιηθεί σχεδόν πλήρως η αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Κίνα και να φανεί εφικτή η επίτευξη της παγκόσμιας κορύφωσης των εκπομπών άνθρακα. Ωστόσο, για να μειωθούν ουσιαστικά οι εκπομπές, ο κόσμος πρέπει να αντιμετωπίσει τα ορόσημα που καταγράφηκαν φέτος ως αφετηρία και όχι ως τελικό στόχο.

«Με ανησυχεί το γεγονός ότι η Κίνα συνεχίζει να κατασκευάζει εργοστάσια άνθρακα», δηλώνει η Κέλι Σιμς Γκάλαχερ, ειδικός σε θέματα ενέργειας και κλίματος στο Πανεπιστήμιο Ταφτς. Δεκάδες νέες μονάδες τέθηκαν σε λειτουργία τον τελευταίο χρόνο, αν και πολλές παραμένουν ανενεργές, έτοιμες να χρησιμοποιηθούν ως εφεδρικές μονάδες σε περιόδους αιχμής. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η κυβέρνηση του προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ, έχει κηρύξει πόλεμο στην ανάπτυξη της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας, ενώ τα φθηνά κινεζικά ηλιακά πάνελ αντιμετωπίζουν ισχυρά εμπορικά εμπόδια. Η κατανάλωση άνθρακα στις ΗΠΑ αυξάνεται φέτος, έπειτα από μακρά περίοδο πτώσης.

Ένα ακόμα εμπόδιο αποτελεί η υποδομή που απαιτείται για την πλήρη αξιοποίηση της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας. Η Κίνα κατασκευάζει μονάδες αποθήκευσης ενέργειας με μπαταρίες και γραμμές μεταφοράς μεγάλων αποστάσεων για τη διοχέτευση της πράσινης ενέργειας στις πόλεις, ωστόσο ίσως όχι με την απαιτούμενη ταχύτητα. Παράλληλα, οι αερομεταφορές και οι βαριές βιομηχανίες δεν πρόκειται να ηλεκτροδοτηθούν σύντομα.

Ωστόσο, μια ματιά στο παρελθόν αναδεικνύει τη θεαματική πρόοδο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το 2004, χρειάστηκε ένας ολόκληρος χρόνος για να εγκατασταθεί παγκοσμίως ισχύς 1 γιγαβάτ ηλιακής ενέργειας. Σήμερα, διπλάσια ισχύς προστίθεται καθημερινά. Τότε, οι ανανεώσιμες πηγές συνδέονταν με την ηθική διάσταση της προστασίας του κλίματος, με τους καταναλωτές να πληρώνουν υψηλότερο κόστος σε σχέση με τα ορυκτά καύσιμα. Πλέον, ο βασικός παράγοντας είναι το ίδιο το συμφέρον: χαμηλότερο κόστος και μεγαλύτερη ενεργειακή ασφάλεια.

Αυτή η αλλαγή κινήτρου ενδέχεται να αποτελεί τη σημαντικότερη ανακάλυψη από όλες, διασφαλίζοντας ότι τα σημεία καμπής που καταγράφηκαν φέτος δεν αποτελούν το τέλος, αλλά μόνο την αρχή.